[توصيف مؤمنين به وصف حيات و شنوايى و توصيف مشركين و معرضين به وصف مردگى، كرى و كورى‌]

(إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ وَ الْمَوْتى‌ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ) اين آيه شريفه به منزله بيانى است براى جمله‌(وَ إِنْ كانَ كَبُرَ عَلَيْكَ إِعْراضُهُمْ ...) زيرا حاصل جمله مزبور اين بود كه: تو نمى‌توانى كفار را از اين اعراضشان منصرف كنى، و به معجزه‌اى كه آنان را سوق به ايمان دهد دست بيابى.

در اين آيه نيز همين معنا را توضيح داده مى‌فرمايد: به جهت اينكه اينان به منزله مرده‌اند، شعور ندارند و داراى گوش شنوا نيستند تا دعوت دعوت كننده‌اى را كه پيغمبر خدا است شنيده معناى دعوت دينى را بفهمند، اين هيكل‌ها كه از مردم به چشم تو مى‌خورد، دو جور است: يكى زنده و شنوا كه البته چنين كسانى دعوت تو را اجابت مى‌كنند، و يكى مردگانى ناشنوا كه به ظاهر در صورت زندگانند، و اين طايفه شنوائيشان موقوف بر اين است كه خداوند پس از مرگ مبعوثشان كند، و به زودى خواهد كرد، آن وقت است كه مى‌شنوند آنچه را كه در دنيا قدرت شنيدنش را نداشتند.

خداى تعالى همين معنا را از خود آنان حكايت نموده مى‌فرمايد:(وَ لَوْ تَرى‌ إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناكِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنا أَبْصَرْنا وَ سَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنَّا مُوقِنُونَ)[1].

در حقيقت سياق آيه مورد بحث سياق كنايه است، و مراد از كسانى كه مى‌شنوند، مؤمنين و مراد از مردگان ، اعراض كنندگان از پذيرش دعوت الهى است، چه مشركين و چه ديگران، و اين كنايه تنها در اين آيه به كار برده نشده، بلكه در كلام خداى تعالى مكرر مؤمنين به حيات و شنوايى و كفار به مردگى و كرى وصف شده‌اند، از آن جمله مى‌فرمايد:(أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها)[2] و نيز مى‌فرمايد:(إِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‌ وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ، وَ ما أَنْتَ بِهادِي الْعُمْيِ عَنْ ضَلالَتِهِمْ إِنْ تُسْمِعُ إِلَّا مَنْ يُؤْمِنُ بِآياتِنا فَهُمْ مُسْلِمُونَ)[3]

[1] و اگر ببينى گنه‌كاران را در آن هنگام كه در برابر پروردگار خود از شرمسارى سر به زير افكنده، و مى‌گويند: پروردگارا اينك ديديم و شنيديم( فهميديم كه دستورات انبيا همه بر حق بوده) بار الها پس ما را برگردان تا عمل صالح كنيم، ما ديگر در حقانيت دعوت انبيا ترديدى نداريم. سوره سجده آيه 12

[2] آيا كسى كه مرده بود و ما زنده‌اش كرديم و براى او نورى قرار داديم كه با آن نور در بين مردم زندگى مى‌كند مثل كسى است كه در مثل، در ظلمتهاى شديد و متراكم قرار گرفته و از آن بيرون شدنى نيست. سوره انعام آيه 123

[3] به درستى كه تو نمى‌توانى مردگان را بشنوانى، و دعوت دينى را به گوش كران در موقعى كه از تو و از دعوتت شتابان مى‌گريزند برسانى، آرى، تو هدايت كننده كوردلان نيستى، و نمى‌توانى آنان را از بيراهه به راه بياورى، تو دعوت دين را جز به كسانى كه به آيات ما ايمان آورده‌اند نمى‌توانى بشنوانى، تنها آنان منقاد و تسليمند. سوره نمل آيه 81