حكم در رسانيدن مدح بليغ‌تر است، براى اينكه در حق كسى اطلاق مى‌شود كه استحقاق حكم كردن را دارد، و جز به حق حكومت و قضاوت نمى‌كند، به خلاف حاكم كه مطلق است و به اشخاصى هم كه گاهى به باطل حكومت و قضاوت مى‌كنند اطلاق مى‌شود. و در معناى كلمه تفصيل مى‌گويد: اين كلمه به معناى روشن ساختن معانى و رفع اشتباه از آن است، به نحوى كه اگر خلط و تداخلى در آن معانى شده و در نتيجه مراد و مقصود مبهم شده باشد آن خلط و تداخل را از بين ببرد[1].

حرف فاء در جمله‌(أَ فَغَيْرَ اللَّهِ) حرف تفريع است، يعنى بيان مى‌كند كه جمله مزبور فرع و نتيجه جملات قبل است كه راجع به بياناتى بود كه از ناحيه خداى تعالى آمده، و نيز پيش‌تر فرموده بود:(وَ هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ ...) پس معناى آيه چنين مى‌شود: آيا من به غير خدا مانند شركايى كه شما آنها را معبود خود گرفته‌ايد يا كسانى كه به آنها انتساب مى‌جوييد حكمى بگيرم و در طلب حكمى كه حكمش را پيروى كنم برآيم در حالى كه خداى تعالى سزاوار حكميت است، چون اوست آن كسى كه اين كتاب (قرآن) را بر شما نازل كرده، كه هيچ يك از معارفش مختلط به ديگرى نبوده و هيچ يك از احكامش مشتبه به ديگرى نيست، و غير چنين كسى سزاوار حكميت نيست.

بنا بر اين، اين آيه در معناى آيه‌(وَ اللَّهُ يَقْضِي بِالْحَقِّ وَ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لا يَقْضُونَ بِشَيْ‌ءٍ إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ)[2] و آيه‌(أَ فَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى‌)[3] مى‌باشد.

(وَ الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَعْلَمُونَ ...) در اينجا خطاب را دوباره متوجه رسول خدا 6 نموده و مطلبى را گوشزد وى مى‌سازد كه با شنيدن آن ايمان و ثبات قدم آن جناب نسبت به خطابى كه قبلا به مشركين داشت زيادتر مى‌گردد. پس در حقيقت در كلام التفاتى بكار رفته، و جمله مورد بحث به منزله جمله معترضه‌اى است كه به منظور ثبوت قدم و اطمينان قلب رسول خدا و نيز براى اينكه مشركين بدانند كه آن جناب در كار خود بصيرت دارد، در وسط كلام آورده شده.

[1] مجمع البيان، ج 4 ص 353

[2] خداوند حكم مى‌كند به حق و آن كسانى كه شما ايشان را جز خدا مى‌پرستيد به چيزى حكم نمى‌كنند به درستى كه خداوند، آرى همو، شنوا و بينا است. سوره مؤمن آيه 20

[3] آيا با اين حال كسى كه به سوى حق دعوت مى‌كند سزاوارتر است به اينكه پيرويش كنيد يا آن كس كه خود راهى به جايى نمى‌برد مگر اينكه ديگرى هدايتش كند؟ سوره يونس آيه 35