و نيز هم چنان كه اگر پادشاهى، فردى را از تصرفى جلوگيرى كند، نمى‌تواند سرپيچى نمايد و ديگر حكمش در آن تصرف نافذ نيست، همچنين اگر انسان يكى از قواى خود را از عمل باز بدارد، ديگر آن قوه نمى‌تواند در آن عمل به بكار بيفتد، مالكيت خداى تعالى هم از همين باب است، و نظير مالكيت انسان نسبت به خانه و اثاث خانه خود، اعتبارى نيست. بلكه مانند مالكيت آدمى نسبت به قوا و افعالش واقعى و حقيقى است، زيرا عالم و هر چه در آن است همه فعل خداوند است، و هيچ موجودى از خداوندى كه عالم را آفريده و نظام آن را در دست دارد، نه در ذاتش و نه در توابع ذاتش و نه در قوا و نه در افعالش، بى نياز نيست، و در هيچ حالى از خود استقلال ندارد، نه در حال انفرادش و نه در حالى كه با ساير اجزاى عالم، اجتماع و ارتباط داشته و از آن اجتماع و امتزاج، اين نظام عامى كه مى‌بينيم به وجود آمده است.

از آيه شريفه‌(قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ)[1] و آيه‌(لِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ)[2] و آيه‌( تَبارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ) - تا آنجا كه مى‌فرمايد- (الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً )[3] هم كه مالكيت آسمانها و زمين را تعليل مى‌كند به اين كه خداوند آنها را آفريده، استفاده مى‌شود كه اگر خداى تعالى را مالك آسمانها و زمين دانسته است براى اين بوده كه وجود و واقعيت آن، از خداوند است. و بنا بر اين بايد گفت به همين جهت كسى شريك ملك خدا نيست، و مالكيتش قابل زوال و انتقال و واگذارى به غير نبوده و معقول نيست كه كسى او را از مالكيتش عزل نموده و خود به جايش بنشيند.

[ ملكوت همان وجود اشياء است به لحاظ انتسابشان به خدا و رؤيت ملكوت به معناى ديدن خدا است با ديدن اشياء و موجودات‌]

آيه شريفه‌(إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ، فَسُبْحانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ)[4] نيز به همين معنا تفسير مى‌شود، زيرا آيه دوم بيان مى‌كند كه ملكوت هر چيزى، همان كلمه كن است كه خداى سبحان مى‌گويد، و گفتن او عين فعل و ايجاد او است، پس معلوم شد كه ملكوت همان وجود اشياء است، از جهت انتسابى كه به خداى سبحان داشته و قيامى كه به ذات او دارند، و معلوم است كه چنين امرى قابل شركت نبوده و ممكن نيست چيز ديگرى با خداوند، در آن شركت داشته باشد، و بنا بر اين، نظر در ملكوت اشياء به طور قطع آدمى را به توحيد هدايت مى‌كند، هم چنان كه فرمود:

[1] سوره آل عمران آيه 26

[2] سوره مائده آيه 120

[3] بزرگوار خدايى كه ملك هستى به دست قدرت او است و او بر همه چيز توانايى دارد- تا آنجا كه مى‌فرمايد- آن خدايى كه هفت آسمان بلند راى به طبقاتى منظم بيافريد. سوره ملك آيه 3

[4] سوره يس آيه 83