تسليمند ، بدان اشاره مى‌فرمايد.

[وجوه مختلف در باره مفاد و نوع استثناى (إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ‌) در آيه:(يَوْمَ لا يَنْفَعُ ...)]

(إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ)- راغب مى‌گويد: كلمه سلم و سلامت به معناى دور بودن از آفات ظاهرى و باطنى است‌[1].

و از سياق بر مى‌آيد كه آن جناب در مقام بيان معناى جامعى است كه قيامت را از ساير روزها متمايز كند، و از پروردگار خود درخواست كرده كه اولا در روزى كه مال و اولاد و ساير آنچه در دنيا سود مى‌دهد سودى نمى‌بخشد، او را يارى كند، و بيچاره نسازد، كه مقتضاى اين مقدمه چينى اين است كه مطلوب واقعى از جمله‌(إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ) بيان چيزى باشد كه در آن روز نافع است.

بنا بر اين، استثناء منقطع و كلمه الا به معناى ليكن است، يعنى در آن روز مال و اولاد سودى نمى‌دهد و ليكن هر كس با قلب سليم نزد خدا آيد از سلامت قلب سود مى‌برد.

و خلاصه مفاد كلام اين مى‌شود كه مدار سعادت در آن روز بر سلامت قلب است، چه اينكه صاحب آن قلب سالم در دنيا مال و فرزندى داشته باشد و يا نداشته باشد.

بعضى‌[2] از مفسرين استثنا را متصل و مستثنى منه را مفعول ينفع و محذوف دانسته و گفته‌اند كه: تقدير آيه چنين است: يوم لا ينفع مال و لا بنون احدا الا من اتى اللَّه بقلب سليم- روزى كه مال و فرزندان به احدى سود نمى‌دهد، مگر كسى را كه با قلب سليم نزد خدا آيد ، (ولى بنا بر اين تفسير مفاد آيه اين مى‌شود كه هر كس با قلب سليم آيد مال و اولاد او را سود دهد و حال آنكه آيه نمى‌خواهد اين را برساند).

بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: استثناى متصل است، چيزى كه هست مضافى از آن حذف شده و تقديرش چنين است: يوم لا ينفع مال و لا بنون الا مال و بنون من اتى اللَّه ...- روزى كه مال و فرزند سودى نمى‌بخشد، مگر مال و فرزندان كسى كه با قلب سليم آمده باشد .

بعضى‌[4] ديگر گفته‌اند: مال و بنون در معناى بى نيازى است و استثناء از بى نيازى شده، اما به حذف مضافى از نوع آن و تقديرش اين است: يوم لا ينفع غنى الا غنا من اتى اللَّه بقلب سليم- روزى كه هيچ غنايى سود نمى‌بخشد، مگر غنا و بى نيازى كسى كه با قلب سليم آمده باشد و قلب سليم هم خود نوعى از غنا است، پس استثناى متصل ادعايى است نه حقيقى.

[1] مفردات راغب، ماده سلم .

[2] ( 2 و 3 و 4) روح المعانى، ج 19، ص 100.

[3] ( 2 و 3 و 4) روح المعانى، ج 19، ص 100.

[4] ( 2 و 3 و 4) روح المعانى، ج 19، ص 100.