(وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لا يَمُوتُ).

بيشتر مفسرين گفته‌اند: استثناء در آيه، منقطع است و معنايش لكن من يشاء ان يتخذ الى ربه سبيلا مى‌باشد، يعنى بگو من مزد نمى‌خواهم و ليكن اگر كسى بخواهد در راه خدا به فقيرى صدقه دهد بدهد . ولى اين تفسير صحيح نيست، چون نه در لفظ آيه دليلى بر آن وجود دارد و نه در سياق آن.

بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: استثناء متصل است، ولى مضافى در كلام حذف شده و تقدير كلام: الا فعل من شاء ان يتخذ الى ربه سبيلا است، يعنى من مزدى در برابر رسالتم نمى‌خواهم، مگر عمل كسى كه بخواهد به وسيله ايمان و اطاعت به آنچه من بدان دعوت مى‌كنم راهى به سوى پروردگار خود باز كند . ولى اين نيز صحيح نيست، براى اينكه بنا بر اين تفسير، معنا همان مى‌شود كه ما گفتيم (البته) با اين تفاوت كه در اين تفسير تقديرى به كار گرفته شده و تقدير هم كه بر خلاف اصل است، و گرنه، ما هم گفتيم كه: اين آيه مى‌خواهد خيال مردم را از جهت بدهكارى مزد راحت نموده به كلى طمع ايشان را قطع كند و مزد رسالت را منحصر در پذيرفتن دعوت سازد.

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: اين استثناء، متصل است ولى مضافى در تقدير است و تقدير آيه: لا اسئلكم عليه من اجر الا اجر من شاء ... است، يعنى من مزدى نمى‌خواهم مگر مزدى كه در اثر ايمان آوردن كسى عايدم مى‌شود، چون الدال على الخير كفاعله [3]، ولى اگر اين حرف صحيح باشد مقتضايش اين است كه بفرمايد: الا من اتخذ الى ربه سبيلا و ديگر احتياج به كلمه شاء نداشت چون اجرى كه عايد رسول خدا 6 مى‌شود از ايمان و عمل مردم مى‌شود، نه از مشيت و خواستن آنان.

(وَ تَوَكَّلْ عَلَى الْحَيِّ الَّذِي لا يَمُوتُ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَ كَفى‌ بِهِ بِذُنُوبِ عِبادِهِ خَبِيراً) بعد از آنكه اين معنا را مسجل و قطعى كرد كه رسول خدا 6 هيچ مسئوليتى در امر مردم ندارد، و هيچ وظيفه‌اى جز تبليغ رسالت به عهده او نيست و بايد به آنها برساند كه در دعوتش هيچ مزدى هم منظور ندارد و مردم در كار خود در كمال اختيارند، اگر خواستند ايمان بياورند و اگر خواستند كفر بورزند. اينك در اين جمله آن بيان را تتميم‌

[1] تفسير لاهيجى، ج 3، ص 347.

[2] منهج الصادقين، ج 6، ص 411.

[3] هر كس كسى را به سوى خيرى دلالت كند مزد عامل آن خير را دارد.