[1] كه در معنا الا ان ياتى اللَّه بقلب سليم من اتاه به مى‌باشد.

بنا بر اين، در آيه مورد بحث و آيه سوره شعراء كه شاهد آورديم فاعل من اتخذ السبيل- آن كس كه راهى مى‌گيرد در جاى فعل خود اتخاذ سبيل به كار رفته تا بفهماند شكرانه اين كار از ناحيه خدا، خود اين شخص است، پس در اين جمله اتخاذ سبيل به سوى خداى سبحان و پذيرفتن دعوت رسول، خودش پاداش و شكرانه خودش معرفى شده و در اين تعبير به منتهى درجه بى نيازى آن جناب از اجر مالى و يا مقام ايشان اشاره شده و مى‌فهماند كه آن جناب از ايشان غير از پذيرفتن دعوتش و پيروى از حق، چيز ديگرى نمى‌خواهد، نه مال، و نه جاه و مقام، و نه هيچ پاداش ديگر، پس از اين جهت راحت و خوشحال باشند و آن جناب را در خيرخواهى‌هايش متهم نكنند.

و اگر اتخاذ سبيل را معلق به مشيت خود آنان كرد و فرمود: اگر كسى بخواهد راهى به سوى پروردگارش اتخاذ كند براى اين است كه بفهماند از ناحيه آن جناب كمال حريت و آزادى را دارند و آن حضرت كسى را اجبار و يا حتى اكراه نمى‌كند، چون او از طرف پروردگارش بيش از تبشير و انذار وظيفه‌اى ندارد، وكيل و مسئول آنان نيست، بلكه امر آنان با خود خداى تعالى است، هر حكمى را بخواهد درباره آنان مى‌كند.

پس بعد از آنكه در آيه‌(قُلْ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلى‌ رَبِّهِ سَبِيلًا)، براى آن جناب مسجل و قطعى كرد كه به جز رسالت به تبشير و انذار، وظيفه‌اى ندارد، آن جناب را دستور مى‌دهد كه به مردم برساند كه در دعوتش هيچ هدف و منظورى ندارد، جز همين كه دعوتش را بپذيرند و به درگاه پروردگار خود راهى باز كنند، بدون اينكه اجر بيشترى منظور داشته باشد- حال آن اجر هر چه باشد- و نيز ابلاغ كند كه ايشان در كار خود مختارند و هيچ اجبار و اكراهى در كارشان نيست، پس ايشانند و دعوت، اگر خواستند ايمان بياورند و اگر خواستند كفر بورزند، خود مى‌دانند.

اين است آنچه كه به آن جناب مربوط مى‌شود، يعنى رساندن رسالت و بس، بدون هيچ طمع و تحميل و اكراه و يا انتقامى از مخالفين. و اما زايد بر تبليغ رسالت هر چه باشد راجع به خدا مى‌شود و رسول خدا 6 بايد آن را به خدا ارجاع داده بر او توكل كند، هم چنان كه در آيه بعدى بدان اشاره نموده و مى‌فرمايد:

[1] روزى كه مال و فرزندان سودى نمى‌دهد مگر اينكه هر كس كه نزد خدا مى‌آيد با قلب سليم بيايد. سوره شعراء، آيه 89.