اختصار و كوتاهيش، چه وجوهى از بلاغت بكار رفته و در عين حال چقدر بيان آن سليس و روان است؟!(الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ) الخ، ممكن است اين جمله بقرينه حصرى كه از جمله (تنها ايشان بدان ايمان مى‌آورند) فهميده مى‌شود، جوابى باشد از سؤالى تقديرى، سؤالى كه از جمله:(وَ لَنْ تَرْضى‌ عَنْكَ الْيَهُودُ وَ لَا النَّصارى‌) الخ، بذهن مى‌رسد.

و آن سؤال اين است كه: وقتى اميدى بايمان آوردن يهود و نصارى نيست پس چه كسى از ايشان باين كتاب ايمان مى‌آورد؟ و راستى دعوت ايشان بكلى باطل و بيهوده است؟ در جواب مى‌فرمايد: از ميانه آنهايى كه كتابشان داده بوديم تنها كسانى باين كتاب ايمان مياورند كه كتاب خود را حقيقتا تلاوت ميكردند و براستى بكتاب خود ايمان داشتند ممكن هم هست جواب، اين باشد كه اينگونه افراد بكلى به كتاب‌هاى آسمانى ايمان مى‌آورند، چه تورات و چه انجيل و چه قرآن، و ممكن هم هست جواب، اين باشد كه اينگونه افراد بكتابى كه نازل شده يعنى بقرآن ايمان مياورند.

و بنا بر اين قصر- انحصار- در جمله‌(أُولئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ)، قصر افراد خواهد بود كه معنايش در ساير مجلدات فارسى گذشت، و ضمير در كلمه (به) به بعضى از وجوه نامبرده خالى از استخدام (مثل اينكه مراد از مرجع ضمير كتاب، اهل كتاب بوده و مراد از ضمير قرآن باشد) نيست. و مراد از جمله‌(الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ) عده‌اى از يهود و نصارى هستند كه براستى بدين خود متدين بودند و پيروى هوى و هوس نمى‌كردند و مراد بكلمه (كتاب)، تورات و انجيل است، و اما اگر مراد از جمله اول را مؤمنين به پيامبر اسلام، و مراد از كتاب را قرآن بگيريم، آن وقت معناى آيه چنين مى‌شود: كسانى كه قرآن را بايشان داديم و ايشان بحق آن را تلاوت ميكنند، همانها هستند كه بقرآن ايمان دارند، نه اين پيروان هوى، كه در اينصورت قصر در آيه قصر قلب خواهد بود كه باز معنايش در ساير مجلدات گذشت.

(يا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا) تا آخر دو آيه، در اين دو آيه خاتمه گفتار را به آغاز آن ارجاع داده، و در اينجا يك دسته از خطابها كه به بنى اسرائيل شده، خاتمه مييابد.

بحث روايتى [ (در باره تلاوت قرآن)]

در ارشاد ديلمى از امام صادق ع روايت كرده‌[1] كه در ذيل آيه:

[1]- ارشاد ديلمى ص 101 باب 19