سلوك هر يك از اين دو با ديگرى فرق دارد هر يك ناگزير است كه تحت تأثير محيط مادى واقع گردد و نيز مجبور است در نتيجه اين انفعالات و تأثيرات، تابع عوامل محيط باشد.[1]

رفتار يك شخص نتيجه خلق او و نتيجه محيطى است كه در آن كار مى كند، خلق او و محصول محيط مقدم (افكار و تصورات) او و وراثت است. ما، در زنجيره اسلاف، آخرين حلقه هستيم ما نه چيزى مى آفرينيم و نه تصميم گيرنده هستيم، آنچه ما را راه مى برد، قوانينى است كه از حيز اختيار و قدرت ما خارج مى باشد به اين معنى انسان ماشين است.[2]

به هر حال يكى از عوامل جبر اجتماعى و مادى شرايط خاصى است كه حاكم بر محيط زندگى انسان است، كه در وى گرايش هاى فكرى و اخلاقى متناسب با فرهنگ خاص حاكم بر محيط زندگى او، پديد مى آورد و انسان مجبور به پذيرش آن فرهنگ مى باشد.

اضافه بر اين تربيت هاى گوناگونى كه از طرف پدر و مادر يا اولياى امر تعليم و تربيت انسان ها انجام مى گيرد خط مشى فكرى و عملى او را تعيين مى نمايد.

به عبارت روشن تر: تربيت هاى انجام شده از طرف مربيان، و شرايط خاص فرهنگى حاكم بر جامعه علل شكل گيرى خلق و خوى انسان و تكوّن شخصيت او مى باشند و مقتضاى قانون عليت و جبر علّى و معلولى اين است كه با تحقق علت (شرايط فرهنگى و تلقينات و تربيت ها) معلول (ويژگى هاى