توجه به صفات و خلق و خوى مادر تعيين مى شود و اين سرنوشت حتمى و غير قابل تغيير نيست بلكه بر اساس يك سلسله شرايط و عوامل خاصى كه در اختيار پدر و مادر و اولياء تربيت و خود فرزند مى باشد تغيير و دگرگونى مى پذيرد، و خداوند از قبل بر همه چيز آگاه است و وقوع يا عدم وقوع آن شرايط و عوامل دگرگون كننده را مى داند ولى غير خدا از اين «علم مكنون» و «مخزن» الهى آگاه نيستند.

و به ديگر سخن: آنچه فرشتگان مى نويسند«سرنوشت قطعى» نيست، بلكه سرنوشت مشروط است و شرط آن اين است كه انسان صاحب سرنوشت در سايه عوامل ديگرى مى تواند سرنوشت ياد شده را به سرنوشت ديگرى تبديل سازد، و مقصود از «بدا» در روايت، تبديل سرنوشت به سرنوشت ديگر از طريق اعمال نيك و يا بد مى باشد.

از آنچه بيان گرديد معلوم مى شود كه قانون «وراثت» هيچ گونه منافاتى با اصل اختيار و آزادى انسان در تعيين سرنوشت خويش ندارد.

2. تعليم و تربيت

3. شرايط محيط زندگى

هواداران جبر مادى اجتماعى مى گويند: كيان ثابتى به نام «انسان» وجود ندارد، بلكه انسان مجموعه اى است از انفعالات و تأثيرات محيط مادى كه در آن زيست مى كند خواه اين شرايط، شرايط تعليم و تربيت باشد، خواه محيط زندگى، بنابراين انسانى كه در محيط زراعى زندگى مى كند غير از انسانى است كه در محيط صنعتى بسر مى برد و احساسات و افكار و سير و