نمود(به اصطلاح سؤال به «لِمَ» قطع نمى گردد برخى از فلاسفه بحث پيرامون قاعده فوق را اين گونه عنوان كرده اند:

شكى نيست كه پديده امكانى در مقايسه با وجود و عدم نسبت يكسان دارد وجود آن متوقف بر وجود علت است حال آيا بايستى وجودش از جانب علت به سر حدّ وجوب برسد يا اين كه همين اندازه كه از حدّ استواء خارج شود اگر چه به مرحله وجود نرسد تحقق مى يابد و اين همان قول به «اولويت» است و اين سخن باطلى است زيرا تا هستى يك پديده به مرحله ضرورت نرسد از مرحله استواء بيرون نرفته و وجود آن تعيّن نمى يابد و رشته سؤال كه چرا تحقق يافت منقطع نمى گردد.[1]

و: كارهاى اختيارى نيازمند به فاعل است نه علت

ما در دو مقام بحث مى كنيم:

1. ميان افعال اختيارى و معاليل طبيعى فرق اساسى وجود دارد زيرا معاليل طبيعى بر اصل سنخيت علت و معلول استوار بوده و نيازمند علت طبيعى مى باشند كه هستى آنها را به طور حتمى ووجوب پديد مى آورد ولى افعال اختيارى انسان تنها به فاعل نيازمند مى باشند و فاعل آنها «نفس» است كه با اختيار و اقتدار آن را ايجاد مى نمايد و هيچ گونه قطعيت و وجوبى در فاعليت آن راه ندارد.

2. قاعده ياد شده«الشىء ما لم يجب لم يوجد» به علل و معاليل طبيعى اختصاص دارد و ربطى به افعال اختيارى انسان ندارد زيرا اين قاعده مبتنى بر