بررسى و تحقيق

اگر كارى كه از روى يقين صادر مى شود «جبرى» باشد بايد كار اولياء الهى كه پيوسته با يقين اقدام به كار مى كرده و مى كنند، جبرى باشد آيا مى توان اولياء الهى را انسان هايى مجبور دانست؟ از اين جا معلوم مى شود يقين يا ظن به هدف ربطى با مسأله جبر و اختيار ندارد.

علاوه بر اين در موارد ظن به هدف نيز تا اقدام به كار براى انسان به مرحله ضرورت نرسد(يا به جهت انحصار راه، يا به خاطر شرايط خاص ديگر) آن كار تحقق نمى يابد و به عبارت ديگر: تا درهاى «عدم» فعل حتّى در صورت ظن به نتيجه، به صورت قطعى بسته نشود، و فعل رنگ حتميّت به خود مى گيرد انجام فعل صورت نمى پذيرد بنابراين، قطعى نبودن نتيجه ارتباطى به قطعيت فعل ندارد و انسان به اميد اين كه به آب برسد، حفارى مى كند، انجام حفارى با توجه به شرايط، قطعى است در حالى كه نتيجه كاملاً مشكوك مى باشد.

ج: انتخاب «من» مشروط به ضرورت يكى از دو طرف نيست

ممكن است اين توهم به نظر جلوه كند كه با اين كه ما نظارت و تسلط «من» را قبول مى كنيم باز يكى از دو طرف را كه ترجيح مى دهيم، به يك علت نيازمند مى باشد و با فرض دخالت آن علت در كار پديده، اختيار نامفهوم خواهد بود ولى بايد در نظر گرفت كه آن عامل مرجح چنان كه در فيزيك رسمى ضرورت دارد به آن اندازه الزام آور نيست كه به اسقاط نظارت و تسلط «من» به جهت منحرف ساختن عامل مفروض، منجر گردد زيرا اگر آن انگيزه كه موجب اعمال سلطه «من» به يك طرف (مثلاً كار) شده است و به طور صد در صد آن