نشست) فرق روشنى را مى يابد آنچه صلاحيت انتساب به خدا را دارد همان جمله «اوجد» است ولى هرگز ديگر عناوين شايستگى انتساب به خدا را ندارد، بلكه از آن بنده(انسان) است».

بنابراين قدرت حادث (قدرت انسان) در پيدايش اين عناوين وخصوصيات، كاملاً مؤثر است و همين عناوين ملاك پاداش و كيف مى باشند زيرا شكى نيست كه وجود پيراسته از هر عنوان، ملاك ثواب و عقاب نيست مگر اين كه متصف به اين عناوين گردد.[1]

ارزيابى سخن باقلانى

در اين گفتار دو اشكال روشن وجود دارد:

1. عناوين به نام نماز، روزه و غير آن، از دو حالت بيرون نيست، يا از شئون وجود و خصوصيات آن بشمار مى روند، و يا از امور اعتبارى و به اصطلاح عدمى قلمداد مى گردند، در صورت نخست اين عناوين نيز مخلوق خدا مى باشند. چون خالقى جز او نيست زيرا اين جهات و عناوين هم جنبه وجود داشته و از مراتب هستى به شمار مى روند، و طبعاً به حكم توحيد در خالقيت (به آن صورت كه اشاعره تفسير كرده اند) مربوط به خالق جهان بوده و از قلمرو قدرت و دخالت انسان بيرون خواهند بود.

و در صورت دوم از آنجا كه جنبه اعتبارى و عدمى دارند واقعيتى در خارج ندارند تا مستند به قدرت انسان باشند و در اين صورت مشكل جبر به قوت خود باقى است زيرا در خارج براى كسب، واقعيتى وجود ندارد تا بشر در