ندارد، و موقعيت انسان نسبت به فعل مانند موقعيت ظرف نسبت به مظروف، وحالّ به محل است، و به تصريح[1]خود محققان مكتب، قدرت حادث، تأثيرى در تحقق فعل ندارد، در اين صورت كسب در تحقق يافتن فعل، پايگاهى نداشته وواقعيتى جز خلقت كه از آن خدا است در كار نيست.

آنچه در اينجا بايد يادآور شويم اين است كه تفتازانى كه خود يكى از متكلمان به نام اشعرى است به باقى بودن اشكال به حال خود اعتراف كرده و تصريح مى كند كه با پذيرفتن اصل توحيد در خالقيت، نيازى به قدرت حادث (قدرت انسان) باقى نمى ماند و نظريه كسب تنها براى خروج از اين تنگنا عنوان شده است ما ترجمه عبارت ايشان را در اينجا و متن آن را در پاورقى مى آوريم:

او نخست اعتراض خود را به اين شرح متوجه مى سازد و مى گويد:

«معنى اين كه بنده خدا فاعل مختار است اين است كه او با قصد و اراده، پديد آرنده فعل خود مى باشد، ولى از طرف ديگر همگى مى گويند خدا در افعال بشر و ايجاد آن مستقل مى باشد در اين صورت چگونه به يك فعل دو قدرت مستقل تعلق مى گيرد؟».

آنگاه در پاسخ مى گويد: «در متانت اين سخن و درستى اين سؤال بحثى نيست امّا چه مى توان كرد، از يك طرف در پرتو برهان، خالقى جز خدا نيست، و از طرف ديگر نمى توان قدرت انسان و اراده او را در فعل خود، انكار كرد، هرگز حركت اختيارى انسان با حركت ارتعاشى يكسان نيست به خاطر