د: خدا كافران را گمراه مى كند.

(كَذلِكَ يُضِلُّ اللّهُ الْكافِرينَ)(غافر/74).

هـ: آنگاه كه از طريق حق منحرف گرديدند خداوند دلهايشان را از جانب سعادت بازگرداند.

(فَلَمّا زاغُوا أَزاغَ اللّهُ قُلُوبَهم)(صف/5).

و:خداوند به دلهاى متكبران و جباران مهر(شقاوت و ضلالت) مى زند.

(كَذلِكَ يَطْبَع اللّهُ عَلى كُلِّ قَلْبِ مُتَكَّبِر جَبّار)(مؤمن/35).

با مطالعه اين آيات جاى هيچ ترديدى باقى نمى ماند كه هدايت و ضلالت انسان گر چه به عنوان دو پديده، به مشيت و اراده الهى منتهى مى گردد ولى در تحقق آن، عوامل ديگرى نيز نقش دارند كه از مهمترين آنها خواست و اراده خود انسان است.

3. آيه قبل از آيه مورد بحث، به روشنى به اين مطلب گواهى مى دهد كه اراده الهى به گمراهى چه كسانى تعلق گرفته است در اين آيه چنين آمده است:

آنان كه زندگى دنيا را بر زندگى و حيات اخروى برگزيده اند و ديگران را از راه خدا باز مى دارند; در گمراهى دورى فرو افتاده اند(ابراهيم/13).

بررسى آيات ديگر

از آنچه پيرامون آيات گذشته يادآور شديم پاسخ شبهه «جبر» نسبت به آيات ديگر نيز روشن مى گردد خواننده محترم اگر با دقت آن آيات را مورد مطالعه قرار دهد در مى يابد كه هيچ يك از آنها بر عقيده طرفداران جبر دلالت ندارد با توجه به شواهدى كه در خود آن آيات و يا در آيات ديگر قرآن آمده است