انديشه جبر مشركان نه تنها در اين آيه منعكس است، بلكه در آيات ديگر نيز به گونه اى منعكس است، آنجا كه مى فرمايد:

(وَإِذا فَعَلُوا فاحِشَةً قالُوا وَجَدْنا عَلَيْها آباءَنا وَاللّهُ أَمَرَنا بِها قُلْ إِنَّ اللّهَ لا يَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ أَتَقُولُونَ عَلى اللّهِ ما لا تَعْلَمُونَ).[1]

«هرگاه كار زشتى انجام دهند مى گويند ما نياكان خود را بر اين (راه) يافتيم و خدا به آن امر كرده است،(در پاسخ گفتار باطل آنان) بگو خدا بر كار زشت فرمان نمى دهد آيا آنچه را كه نمى دانيد به خدا نسبت مى دهيد؟».

از اين آيات استفاده مى شود كه مشركان عصر رسالت، كارهاى خود را از طريق تعلّق اراده خدا بر آنها، توجيه مى كردند.

صحابه و انديشه جبرى گرى

هرگاه انديشه اى بر جامعه اى مدّتها حكومت كند، به زودى ريشه كن نمى گردد ـ از اين جهت ـ در گفتار برخى از ياران پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) نمونه هايى از «تفكر جبرى» ديده مى شود كه برخى را تاريخ ضبط كرده است:

1 عبد اللّه بن عمر مى گويد: مردى بر ابى بكر وارد شد و سؤال و جوابى ميان آن دو به شرح زير انجام گرفت.

مرد عرب: آيا عمل زشتى مانند «زنا» به تقدير الهى انجام مى گيرد؟

خليفه: آرى!

مرد عرب: اگر چنين است پس چرا مجازات مى كنى؟