عقايد مشركان درباره افعال انسان، به هنگام نزول قرآن قرار مى دهيم.

انديشه جبر و مشركان عصر رسالت

برخى از آيات قرآن به روشنى گواهى مى دهد كه گروهى از مشركان و يا همگى آنان، كردارهاى خود را از طريق جبر، علم پيشين الهى و اراده ديرينه او توجيه كرده و مى گفتند:

پرستش بتان خواسته و پرداخته خداست و اگر او نمى خواست ما هرگز به شرك آلوده نمى شديم چنان كه مى فرمايد:

(وَسَيَقُولُ الَّذِينَ أَشْرَكُوا لَوْ شَاءَ اللّهُ مَا أَشْرَكْنا وَلا آباؤُنا وَلا حَرَّمْنا مِنْ شَيْء...).[1]

«به زودى گروه مشركان گويند: اگر خدا نمى خواست ما (در مقام پرستش) ديگرى را شريك او قرار نمى داديم و چيزى را حرام نمى كرديم».

خداوند متعال در ذيل آيه به شدّت اين نوع استدلال را رد كرده و مى فرمايد:

(كَذلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ حَتّى ذاقُوا بَأْسَنا قُلْ هَلْ عِنْدَكُمْ مِنْ عِلْم فَتُخْرِجُوهُ لَنا إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ أَنْتُمْ إِلاّ تَخْرُصُونَ).

«پيشينيان نيز مانند آنان دروغ گفتند تا عذاب ما را چشيدند، بگو آيا براى اين مطلب سند و دليلى داريد؟ آن را به ما ارائه دهيد ولى شما جز از ظن و گمان از چيز ديگرى پيروى نمى كنيد».