صورت علمى، موجود و به نحو متناسب با آن كتاب نوشته شده است.[1]

در اين مرحله، هم خصوصيات اشياء تعيين گرديده، و هم حكم به تحقق آنها در شرايط خاصى، شده است، از اين جهت بايد اين مرحله را، تقدير و قضاء علمى نام نهاد.

اگر در مرحله نخست، تقدير و قضاء، حالت علمى و نقشه ريزى دارد، در مرحله دوم، جريان، جنبه عينى و خارجى پيدا مى كند، يعنى آن حقيقتِ علمىِ، اعمِ از تقدير و قضاء، حالت عينى پيدا كرده و هر پديده اى در شرايط و اندازه خاص خود، تحقّق مى يابد، درست مانند نقشه مهندسى كه پس از طى مراحل نقشه بردارى و تصميم قاطع بر پياده كردن آن ـ كه صرفاً حالت علمى دارد ـ تحقق عينى يافته و در خارج پياده مى شود، اين مثال تنها براى روشن شدن دو مرحله اى بودن قضا و قدر(نقشه ريزى و تصميم گيرى) انتخاب شده است نه از جهات ديگر.

دو مرحله ياد شده از قضاء و قدر علمى و عينى، در برخى از آيات قرآن مورد توجه قرار گرفته است، و اينك نمونه هايى از آيات قرآنى را درباره هر يك از دو مرحله علمى و عينى يادآور مى شويم:

تقدير و سرنوشت علمى موجودات

1.(وَاللّهُ يَعْلَمُ ما تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثى وَما تَغيضُ الأرْحامُ وَما تَزدادُ وَكُلُّ شَىء عِنْدَهُ بِمِقْدار)(رعد/8).