خواسته است كه حرارت از آتش، و رطوبت از آب، بدون اختيار صادر شود، ولى او درباره انسان خواسته كه افعال اختيارى او با كمال حريت و آزادى از او صادر شود، بنابراين هرگاه فعل انسان به صورت جبر از او سر زند در اين صورت است كه مراد خدا از اراده او تخلف مى پذيرد، و محال لازم مى آيد و چون اين بخش از پاسخ در بحثهاى «گستردگى علم» و «عموميت قدرت و خلقت» مشروحاً بيان شده، در اينجا به همين مقدار از بيان اكتفاء مىورزيم.[1]

پاسخهاى ديگرى از اشكال

برخى از محققان در پاسخ به اشكال ياد شده راه ديگرى را برگزيده اند و آن عبارت از انكار اصل گستردگى اراده خدا نسبت به همه پديده ها و از آن جمله افعال اختيارى انسان مى باشد براى توضيح سخنان آنان لازم است متن عبارت او را در اينجا بازگو كنيم آنگاه به نقد آن بپردازيم مؤلف محاضرات در اين مورد مى گويد:

«افعال اختيارى انسان در قلمرو اراده خدا قرار ندارد زيرا اراده خدا از صفات ذاتى او نيست، بلكه از صفات فعلى او است كه به معناى مشيت و اعمال قدرت مى باشد و از دو جهت، اراده خدا به كارهاى اختيارى انسان تعلق نمى گيرد:

1. در ميان كارهاى اختيارى انسان، كارهاى ناشايسته اى چون كفر و