2

گستردگى اراده خدا مايه جبر نيست

اگر چه مسئله گستردگى اراده خدا مورد تصديق عقل و نقل است، ولى برداشتى كه اشاعره از اين اصل كرده اند كاملاً نااستوار است و شيوه استدلال آنان و نحوه پاسخگويى به آن با مسئله «توحيد در خالقيت» و مسئله «گستردگى علم پيشين خدا» يكى است زيرا درست است كه افعال بشر به عنوان پديده هاى امكانى متعلق قدرت و اراده خدا مى باشد و درست است كه آنچه مورد اراده تكوينى خدا است، حتماً واقع مى شود، ولى بايد ديد اراده او به چه چيز تعلق گرفته است در اينجا است كه مجبور بودن انسان و يا آزادى و اختيار او روشن مى گردد.

هرگاه بگوييم اراده خدا بر تحقق فعلى از افعال انسان بدون هيچ قيد و شرطى(اختيار و آزادى) تعلق گرفته است در اين صورت اصل گستردگى اراده خدا مايه جبر خواهد بود، ولى اگر بگوييم متعلق اراده او بسان تعلق علم و خلقت او بر افعال بشر است و آن اين كه او خواسته است هر فعلى از فاعل آن با خصوصيات وويژگى هايى كه در فاعل موجود است، صادر شود، در اين صورت چنين اصلى نه تنها مايه جبر نيست، بلكه پشتوانه اختيار است زيرا او