از نظر عامّه، امام بايد در اصول دين و فروع آن، مجتهد باشد؛ چرا كه مى‌خواهد به كار دين بپردازد، شبهه‌هاى اعتقادات دينى را برطرف سازد، در پيش‌آمدها و حوادث، فتوا و نظر دهد. مهم‌ترين هدف امامت، نگهبانى از اصول و مبانى دين، و نيز فصل خصومت و اختلافات است كه بدون اجتهاد و صاحب‌نظر بودن، تحقق نمى‌يابد.[1] ماوردى مى‌نويسد:

در امامت، علم براساس اجتهاد، در رخدادها و احكام، شرط است.[2] قلقشندى نيز همين عبارت را تكرار كرده و در كتاب خود آورده است.[3] و نووى (فقيه بزرگ مذهب شافعى) مجتهد بودن را در عداد شرايط امام شمرده است.[4] ابن خلدون، پس از آن كه علم را براى منصب امامت لازم مى‌شمرد، مى‌نويسد:

دليل چنين شرطى آشكار است؛ زيرا امام در صورتى مى‌تواند احكام الهى را تنفيذ كند كه عالم بدان باشد، و البته علم بدون اجتهاد، كافى نيست؛ چرا كه تقليد، نقص است و شأن امامت، د راوصاف گوناگون، كمال مى‌طلبد.[5] عده‌اى از علماى مذاهب مختلف اسلامى، هر چند تعبير اجتهاد را در شرايط امام نياورده‌اند، ولى در واقع آن‌را لازم مى‌دانند؛ مثلا قاضى ابى يعلى مى‌نويسد:

امام بايد در علم و دين، از ديگران افضل باشد.[6] از تعبيرات امام محمّد غزالى نيز چنين برداشت شده است كه اجتهاد را در حاكم شرط مى‌داند.[7] درعين‌حال نبايد غفلت كرد كه مسئله امكان اجتهاد، طى قرن‌هاى متمادى در ميان دانشمندان اهل سنت مورد اختلاف بوده است، و پس از قرن چهارم هجرى، عده‌اى از

[1] - ايجى، مواقف، با شرح جرجانى، ص 605 و 606.

[2] - ماوردى، احكام السلطانيه، ص 6.

[3] - قلقشندى، مآثر الانافة فى معالم الخلافة، ج 1، ص 31.

[4] - نووى، المنهاج، ص 269.

[5] - ابن خلدون، مقدمه، ص 135.

[6] - فراء، احكام السلطانيه، ص 20.

[7] - دكتر موسى، نظام الحكم فى الاسلام، ص 40.