پيرو است، و قهرا فقيهى كه از او تقليد مى‌نمايد، نسبت به او اعلم است.

ب) پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:

من امّ قوما و فيهم اعلم منه (او افقه منه) لم يزل امرهم فى سفال الى يوم القيامة؛[1] هركس امامت جمعى را داشته باشد، درحالى‌كه داناتر از او در ميان آن‌ها باشد، پيوسته كار آن گروه رو به پستى و در تنزّل است تا روز بازپسين.

ج) و هم‌چنين پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:

ان الرياسة لا تصلح الّا لأهلها فمن دعا الناس الى نفسه و فيهم من هو اعلم منه لم ينظر اللّه اليه يوم القيامة؛[2] رياست، تنها شايسته انسان‌هاى لايق آن است. پس هركس كه مردم را به خود فراخواند، درحالى‌كه داناتر از او در ميان آن‌ها باشد، خداوند در قيامت نظر لطف به او نمى‌افكند.

در روايات فراوان ديگرى نيز بر ويژگى «علم» و يا «اعلم بودن» زمامدار مسلمين تأكيد شده است.

شرط اجتهاد از ديدگاه دانشمندان اهل سنت‌

تكيه بر شرط اجتهاد و فقاهت، در غالب نظريه‌هايى كه از سوى علماى اهل سنت درباره دولت اسلامى ابراز گرديده، به چشم مى‌خورد.

امام الحرمين جوينى در كتاب «غياث الامم»- كه بيان‌كننده ديدگاه اصلى و تصور صحيح خلافت اسلامى از نظر اهل سنت است- مى‌گويد:

اگر حاكم مسلمين، مجتهد باشد، همه از او پيروى مى‌كنند و او نياز به پيروى و تبعيت از ديگران ندارد. و اگر حاكم به مرحله اجتهاد نرسيده باشد، در حقيقت، علمام پيشوايند و حاكم، نمايانگر شكوه و اقتدار آن‌ها است و به دستور آن‌ها عمل مى‌كند.[3] در «مواقف» و شرح آن، كه از معتبرترين متون كلامى اهل سنت است، چنين آمده:

[1] - برقى، محاسن، ج 1، ص 93.

[2] - شيخ مفيد، اختصاص، ص 251.

[3] - جوينى، غياث الامم، ص 274.