نتيجه‌

در پرتو نصوص فراوان و متون غير قابل ترديد، اگر كسى ادعا كند كه تشكيل حكومت اسلامى توسط پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از بديهيّات تاريخ اسلام است، سخنى به گزاف نگفته است؛ چه اين‌كه ترديد در اين موضوع، حتى از نظر كسانى كه كم‌ترين آشنايى با تاريخ اسلام دارند، ترديد در يك امر قطعى و مسلّم شمرده مى‌شود.

ازاين‌رو، تنها براى آگاهى كسانى كه هيچ‌گونه آشنايى با تاريخ اسلام نداشته، و از سيره پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بى‌خبرند، شواهدى تاريخى ذكر كرديم تا دورنمايى از نخستين دولت اسلامى، در ذهن آنان نقش بندد و بر ايشان آشكار گردد كه:

1- با طلوع اسلام، و به ويژه پس از هجرت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به مدينه، تحولى ژرف و عميق در زندگى سياسى و اجتماعى مردم جزيرة العرب پديد آمد، و افرادى كه قبل از اسلام، از نظم اجتماعى واحدى به صورت پايدار برخوردار نبوده، و يك رژيم سياسى، بر سرزمينشان حاكميت نداشته، و از حضور و اقتدار رهبرى اجتماعى به صورت دولت، محروم بودند، براى اولين بار، سايه دولت اسلامى، به رهبرى پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بر آنان گسترده گرديد و نهادهاى مورد نياز دولت، در آن ديار و سرزمين تأسيس گرديد.

2- در نخستين دولت اسلامى، اداره حكومت، بر عهده شخص پيامبر بود و آن حضرت مستقيما در سامان دادن به امور اجتماعى و مديريت جامعه دخالت داشت.

امور سياسى، فرهنگى، اقتصادى و قضايى، با نظر آن حضرت، و بر طبق صلاح‌ديد او انجام مى‌گرفت.

3- حق ولايت و سرپرستى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در نظر مسلمانان صدر اسلام، يك اصل مورد قبول و پذيرفته شده بود و هركس كه با قبول اسلام، عضو امت اسلامى شمرده مى‌شد، خود را موظف به اطاعت از دستورات حضرت مى‌دانست. مسلمانان بين دستوراتى كه از طريق وحى به پيامبر ابلاغ مى‌گرديد، مانند نماز، روزه و حج، با دستوراتى كه از سوى پيامبر، و در جهت اداره جامعه، صادر مى‌شد، مانند نصب حاكمان و اعزام مأموران مالياتى، تفاوتى نبودند و همه آن‌ها را به عنوان اوامر