به انجام وظيفه بپردازند.[1] بر اين اساس، از قرن‌ها پيش، در تشكيلات حكومتى مسلمانان، دايره‌اى به نام «امور حسبه» وجود داشته و افرادى به نام «محتسب» در آن بخش، انجام وظيفه مى‌كرده‌اند. محتسب فردى بود كه از سوى دولت مأموريت داشت تا امور اجتماعى مردم را مورد بررسى قرار دهد، و ضمن فراخواندن به خوبى‌ها، آنان را از بدى‌ها بازدارد. اين گروه كه از بيت المال حقوق دريافت مى‌كردند، اجازه داشتند كه در مأموريت‌هاى خود به تأديب بدنى نيز بپردازند، و حكمشان در جامعه نافذ بود.[2] ناگفته نماند كه در اين‌جا فريضه امر به معروف و نهى از منكر، صرفا از نظر ارتباط با دولت اسلامى، مطرح گرديده است؛ ولى اين مطلب بدان معنا نيست كه قبل از تشكيل حكومت اسلامى، اين وظيفه ساقط بوده و تنها در «قالب دولتى» قابل اجرا است؛ زيرا از يك سو امر به معروف و نهى از منكر زبانى اختصاص به دوره خاصى ندارد، و از سوى ديگر، قيام براى تشكيل دولت حق، به عنوان يك معروف مسلّم، وظيفه‌اى حتمى است كه در موارد مخاطره با اذن فقيه جامع الشرائط انجام مى‌گيرد.

گروه سوم‌

قوانين و مقرّراتى كه:

الف) مربوط به مسائل اجتماعى است.

ب) همه مردم نسبت به آن وظيفه داشته، و براى به اجرا درآمدن آن، امت اسلامى بايد بسيج شود.

ج) آحاد رعيّت به صورت پراكنده و انفرادى، توان انجام آن‌را نداشته و تنها با سازماندهى نيروها و متشكل كردن آنان، زمينه اجراى قانون فراهم مى‌گردد.

د) بسيج، سازماندهى و متشكل كردن مردم، پشتوانه‌اى از حمايت و اقتدار دولت‌

[1] - ر. ك: تفسير نمونه، ج 3، ص 35 و 40.

[2] - ابن الاخوه، معالم القربه، ص 7؛ قاضى ابى يعلى، احكام السلطانيه، ص 284؛ مرتضى مطهرى، ده گفتار، ص 51؛ مقدمه ابن خلدون، ص 158.