مقابل، اگر نسبت به چيزى ارزيابى خسارت داشته باشد، از آن روى‌گردان مى‌شود و نسبت به آن، احساس منفى پيدا خواهد كرد؛ هر چند لذّت داشته باشد و يا به سود او باشد. آنچه مهم است اين كه براى تحقّق شادكامى، بايد ارزيابى انسان، مطابق با واقعيت‌هاى هستى باشد تا بتواند آنچه را كه واقعاً سودمند است، مفيد ارزيابى نمايد و آنچه را كه واقعاً زيان دارد، مضر ارزيابى كند. بنا بر اين، «ارزيابى واقع‌گرا» يكى از عوامل مؤثّر در شادكامى خواهد بود.

نقش شناخت در احساس‌

آنچه مهم است اين كه شادكامى، مربوط به حوزه احساس انسان است و احساس، تحت تأثير تفكر انسان است. احساسات و عواطف ما آن گونه شكل مى‌گيرند كه مى‌انديشيم. همه احساسات منفى و مثبت، نتيجه مستقيم افكارند. بدون داشتن افكار غمگينانه، نمى‌توان احساس غم كرد، يا بدون داشتن افكار خشمگينانه، نمى‌توان احساس خشم كرد. همچنين بدون داشتن افكار حاسدانه نمى‌توان احساس حسادت كرد و بدون داشتن افكار افسرده، نمى‌توان احساس افسردگى كرد. به همين جهت، اپيكور، فيلسوف يونان باستان گفته است كه: «نگرش و برداشت انسان‌ها از رويدادها بسى مهم‌تر و تعيين‌كننده‌تر از خود رويدادها هستند».

معمولًا «ارزيابى» افراد مختلف از يك رويداد، يكسان نيست. اگر رويدادها به عنوان يك واقعيت خارجى، نقش تعيين‌كننده‌اى مى‌داشتند، نبايد ميان داورى‌ها و ارزيابى‌هاى افراد مختلف، تفاوتى وجود داشته باشد؛ چون اصل رويداد، يكى بيش نبوده است. وقتى مى‌بينيم به تعداد افرادى كه يك رويداد را ديده‌اند و يا توصيف آن را شنيده‌اند، ارزيابى‌هاى متفاوتى هم وجود دارد، به اين نكته پى مى‌بريم كه علّت اين اختلاف، تفاوت در نگرش‌هاى افراد است.

اين معنا در رواياتى از امام على (ع) بيان شده كه فكر در خير را موجب كشيده شدن به سمت آن،[391] و فكر در لذّت و معصيت را عامل كشيده شدن به سمت آنها مى‌داند[392] و يا اين كه شناخت دنيا، موجب نفى حُزن و اندوه به خاطر بلاها و گرفتارى‌ها مى‌شود.[393] پيامبر خدا (ص) نيز تأكيد مى‌كند كه شناخت واقعى دنيا، موجب آسودگى خاطر مى‌شود.[394]

[391]. الْفِكرُ فِى الْخَيرِ يدْعُو إِلَى الْعَمَلِ بِهِ( الكافى، ج 2، ص 55).

[392]. مَنْ كثُرَ فِكرُهُ فِى اللَّذَّاتِ غَلَبَتْ عَلَيهِ( عيون الحكم والمواعظ، ص 475).

مَنْ كثُرَ فِكرُهُ فِى الْمَعَاصِى دَعَتْهُ إِلَيهَا( همان جا).

[393]. مَن عَرَفَ الدُّنيا، لَم يحزَن لِلبَلوى( شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحديد، ج 20، ص 271، ح 137).

مَن عَرَفَ الدُّنيا لَم يحزَن عَلى ما أصابَهُ( غرر الحكم، ح 2258؛ عيون الحكم والمواعظ، ص 435).

[394]. لَو تَعلَمونَ مِنَ الدُّنيا ما أعلَمُ لَاستَراحَت أنفُسُكم مِنها( شعب الإيمان، ج 7، ص 286، ح 10330؛ المستدرك على الصحيحين، ج 3، ص 728، ح 6640؛ كنز العمّال، ج 3، ص 194، ح 6130).