همه اينها نشان مى‌دهد كه او تنها منبع شايسته براى تقدير بهترين‌ها براى بشر است. اين، تبيين كننده نقش يگانه و بى‌بديل «خداشناسى و توحيدباورى» در شادكامى است.

4. مبانى اصلى‌

همان گونه كه پيش‌تر گذشت، مبانى انسان‌شناختى، جهان‌شناختى و دين‌شناختى، ريشه در توحيد دارند و اين بدان جهت است كه آفريدگار (خالق) و پروردگارِ (رب) همه آنها خداوند متعال است و هر كدام از اين موضوعات سه‌گانه، ريشه در مبانى الهياتى دارند كه در ادامه به اين سه گونه از مبانى مى‌پردازيم.[348]

الف- مهم‌ترين مبانى انسان‌شناختى‌

يكى از ابعاد شادكامى، انسان است. لذا از عوامل مؤثّر در تحقّق شادكامى، شناخت انسان است. انسان، آفريده خداست و تمام مسائل مربوط به او، توسّط او تنظيم شده است. از اين رو، موضوع انسان‌شناسى، يكى از اصلى‌ترين مسائل اسلامى است كه در قرآن و روايات اهل بيت (عليهم السلام) از زاويه‌هاى مختلف، مورد توجّه قرار گرفته است. در واقع، آنچه در نصوص اسلامى (متون قرآن و حديث) در باره عقيده، اخلاق و عمل آمده، به گونه‌اى مرتبط با موضوع انسان‌شناسى است؛ ولى همه اين مباحث، در اين جا قابل طرح نيستند. در ادامه، مهم‌ترين مبانى انسان‌شناختى مربوط با شادكامى را بيان خواهيم كرد.

يك. ماهيت تركيبى‌

انسان، از نگاه قرآن كريم، موجودى است مركب از جسم- كه ريشه در خاك دارد- و روح- كه مبدأ آن، امر الهى است-.[349] بر اين اساس، انسان، موجودى است دو بُعدى و مركب از جسم و روح الهى، يا تركيبى است از عقل و صورت، يا عقل و شهوت، و يا عالم بالا و عالم پايين.[350] جسم،

[348]. آنچه مهم است اين كه مبانى ارائه شده در اين بحث، گاه مستندات مستقيم دارند و گاه غير مستقيم. مبانى نوع دوم، در حقيقت، بر اساس روش پژوهش معكوس به دست آمده‌اند. از آن جا كه مستندات اين مباحث در جاى خود مى‌آيند، از تكرار آنها در اين‌جا خوددارى شده است.

[349].\i( وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِينٍ* ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً فِي قَرارٍ مَكِينٍ* ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً فَكَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ)\E( سوره مؤمنون، آيه 12- 14).

( وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِينٍ* ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ ماءٍ مَهِينٍ* ثُمَّ سَوَّاهُ وَ نَفَخَ فِيهِ مِنْ رُوحِهِ وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا ما تَشْكُرُونَ)( سوره سجده، آيه 7- 9).

[350]. در روايات اهل بيت( عليهم السلام) گاه انسان به تركيبى از عقل و صورت، و گاه به تركيبى از عقل و شهوت، و گاه به تركيبى از عالم بالا و پايين، تفسير شده كه اين تعاريف نيز در واقع، تعابير ديگرى از تفسير انسان به جسم و روح الهى است.

همچنين در برخى از روايات، انسان، به موجودى كه ميان خدا و شيطان در حركت است، تفسير شده كه گاه به سوى خدا مى‌رود و گاه به طرف شيطان، تا اين كه در نهايت، در زمره دوستان خدا قرار گيرد يا در شمارِ دشمنان او.

در برخى ديگر از روايات، انسان، به ترازويى تشبيه شده كه گاه به وسيله جهل( نادانى)، از آن، كاسته مى‌گردد و گاه به وسيله علم و معرفت، به سوى كمال، گرايش پيدا مى‌كند( ر. ك: دانش‌نامه قرآن و حديث، ج 9، ص 12). گفتنى است كه همه اين تعاريف، در واقع، تفسير اجمالى انسان و دورنمايى از حقيقت اين موجود پيچيده است، نه تعريف تفصيلى آن.