لغت، به معناى دارنده و سَروَر و آفريننده و اصلاح كننده به كار مى‌رود. به گفته اهل لغت، «رب»، از «تربيت» برگرفته شده و «رببتُه» و «ربَّيتُه» به يك معنا هستند. هر گاه در لغت، رب، به غير خدا اطلاق گردد، تنها برخى از معانى ياد شده، از آن اراده مى‌شود. مثلًا «ربّ القوم»، به معناى سَروَر قوم و «ربّ المال»، به معناى دارنده مال است؛ امّا بايد ببينيم كه در باره خداوند، كدام معناى آن مقصود است.

رب، از نام‌هاى پُربسامد در قرآن و احاديث است. در قرآن كريم، رب، پس از نام «الله»، پُركاربردترين نام در باره خداست و بيش از نهصد بار ذكر شده است. هر گاه در كاربردهاى «رب» در قرآن و احاديث دقّت كنيم، براى ما روشن خواهد شد كه همه معانى‌اى كه براى رب در لغت وجود دارد، از آن، ربوبيت خداى سبحان قصد مى‌شود. بدين سان، ربوبيت خدا نسبت به موجودات جهان، به اين معناست كه او جهان را آفريده و مالك و سرور و مولاى حقيقى آن است و اصلاح تكوينى و تشريعى جهان، تنها از آنِ اوست. اين معنا از رب، به خدا اختصاص دارد و در باره موجودات ديگر، صادق نيست.[274]

از اين رو در قرآن كريم، با تعبيرهاى متفاوت، بر توحيد ربوبى تأكيد شده است؛ مانند: «ربّ كلّ شي‌ء»،[275] «ربّ العرش»،[276] «ربّ المشرق و المغرب»[277] و «ربّ العالمين».[278] همين تعبيرها در احاديث نيز وارد شده‌اند.[279] از آن جا كه شادكامى، يكى از حقايق عالم است، زيرمجموعه توحيد ربوبى نيز قرار مى‌گيرد. ربوبيتِ توحيدى شادكامى به اين معناست كه صاحب اختيار و مولاى شادكامى، خداوند متعال است و پروردگارى و اصلاح تكوينى و تشريعى آن به دست اوست. بر اساس توحيد ربوبى، اختيار شادكامى به دست خداوند متعال است و هموست كه با تنظيم قوانين تكوينى و تشريعى، پروردگارى آن را انجام مى‌دهد. بنا بر اين، اگر شادكامى، تنها يك صاحب‌

[274]. همان، ج 6، ص 122.

[275].\i( قُلْ أَ غَيْرَ اللَّهِ أَبْغِي رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْ‌ءٍ)\E( سوره انعام، آيه 164).

[276].\i( سُبْحانَ رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ)\E( سوره زخرف، آيه 82). نيز، ر. ك: سوره مؤمنون، آيه 88؛ سوره انبيا، آيه 22.

( اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ)( سوره نمل، آيه 26). نيز، ر. ك: سوره توبه، آيه 129؛ سوره مؤمنون، آيه 86.

[277].\i( إِنَّ إِلهَكُمْ لَواحِدٌ* رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ رَبُّ الْمَشارِقِ)\E( سوره صافّات، آيه 4- 5). نيز، ر. ك: سوره رعد، آيه 16؛ سوره كهف، آيه 14؛ سوره دخان، آيه 7؛ سوره نبأ، آيه 37.

( فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ* رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ* فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ)( سوره الرحمن، آيه 16- 18).

[278].\i( الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ)\E( سوره فاتحه، آيه 2؛ سوره انعام، آيه 45). نيز، ر. ك: سوره انعام، آيه 71؛ سوره يونس، آيه 37؛ سوره شعرا، آيه 164 و 180.

[279]. براى مطالعه بيشتر، ر. ك: دانش‌نامه عقايد اسلامى، ج 6، ص 128- 132، ح 4589- 4595( ربّ كل شى‌ء) و ص 132- 134، ح 4596- 4599( ربّ اذ لا مربوب) و ص 134، ح 4600 و 4601( ربّ الأرباب) و ص 136- 140( صفة ربوبيته).