اختيار و پروردگار دارد، آيا مى‌توان بدون در نظر گرفتن او و بدون آگاهى از قوانينش به شادكامى دست يافت؟ هر تغييرى كه بخواهد در جهان اتفاق افتد، در چارچوب قوانين او و با خواست و اراده او صورت خواهد گرفت و شادكامى از اين اصل، مستثنا نيست.

چهار. تدبير كننده (مدبّر)

از ديگر شاخه‌هاى توحيد افعالى، توحيد در تدبير است. بر همين اساس، يكى از صفات الهى نيز «مدبّر» است. صفت «مُدبّر (تدبيركننده)»، اسم فاعل از «دَبَّرَ، يدَبِّر» است. ريشه «دبر»، به معناى انتهاى چيزى و پشت آن است، در مقابلِ جلوى آن. تدبير هم، يعنى اين كه انسان، كارش را ساماندهى و مديريت كند، به اين صورت كه به فرجام و انتهاى آن كار، يعنى آثارى كه پشت سرِ آن كار رخ مى‌دهد، توجّه كند.[280]

تدبير، در قرآن كريم به صورت فعلى «يدبّر الأمر؛ كار را تدبير مى‌كند»، چهار بار به خدا نسبت داده شده است؛[281] امّا صفت «مُدبّر»، در قرآن نيامده است.

در قرآن و احاديث، تدبير آسمان‌ها و زمين و دنيا و آخرت، و به طور كلّى، همه چيز، با خداست. اين مطلب، بيانگر آن است كه خداوند، مصلحت و عاقبتِ همه چيز را در آفرينش و اداره آنها رعايت كرده است.[282]

در متون دينى تصريح شده است كه تدبير امور، به دست خداوند متعال است‌[283] كه شامل تدبير در آفرينش‌[284] و تدبير امور دنيا و آخرت‌[285] مى‌شود. بى‌ترديد، يكى از اين امور، شادكامى‌

است. تدبيرگرى، هم امور عينى و هم امور غير عينى را شامل مى‌شود. بر همين اساس مى‌توان گفت كه‌

[280]. معجم مقاييس اللغة، ج 2، ص 324. نيز، ر. ك: المصباح المنير، ص 189.

[281]. سوره يونس، آيه 3 و 31؛ سوره رعد، آيه 2؛ سوره سجده، آيه 5.

[282]. دانش‌نامه عقايد اسلامى، ج 7، ص 155.

[283].\i( يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ)\E( سوره سجده، آيه 5).

( إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوى‌ عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ ما مِنْ شَفِيعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ)( سوره يونس، آيه) 3. نيز، ر. ك: سوره رعد، آيه 2؛ سوره يونس، آيه 32.

[284]. امام رضا( ع): إِنَّهُ مُدَبِّرٌ لِكلِّ ما بَرَأَ( الكافى، ج 1، ص 122، ح 2؛ التوحيد، ص 189، ح 2؛ عيون اخبار الرضا( ع)، ج 1، ص 149، ح 50).

امام صادق( ع): الحَمدُ للهِ بارِئِ خَلقِ المَخلوقينَ بِعِلمِهِ، ومُصَوِّرِ أَجسادِ العِبادِ بِقُدرَتِهِ، ومُخالِفِ صُوَرِ مَن خَلَقَ مِن خَلقِهِ، ونافِخِ الأَرواحِ فى خَلقِهِ بِعِلمِهِ، ومُعَلِّمِ مَن خَلَقَ مِن عِبادِهِ اسمَهُ، ومُدَبِّرِ خَلقِ السَّماواتِ وَالأَرضِ بِعَظَمَتِهِ، الَّذى وَسِعَ كلَّ شَى‌ءٍ خَلقُ كرسِيهِ، وعَلا بِعَظَمَتِهِ فَوقَ الأَعلَينَ( الإقبال، ج 2، ص 123).

[285]. پيامبر خدا( ص): يا دَيانَ العِبادِ، ومُدَبِّرَ أُمورِهِم بِتَقديرِ أَرزاقِهِم( البلد الأمين، ص 509؛ الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا( ع)، ص 154؛ بحار الأنوار، ج 95، ص 314، ح 1).

امام على( ع): الحَمدُ للهِ الوَلِى الحَميدِ، الحَكيمِ المَجيدِ، الفَعّالِ لِما يريدُ، عَلّامِ الغُيوبِ، وخالِقِ الخَلقِ، ومُنزِلِ القَطرِ، مُدَبِّرِ أَمرِ الدُّنيا وَالآخِرَة( كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 427، ح 1263؛ مصباح المتهجد، ص 380، ح 508).