پايه همه معارف و مسائل بعدى است-، توحيد يا يگانگى خداست. بر اساس اين اصل، اوّلًا همه هستى، آفريدگار و پروردگارى به نام خدا دارد؛ ثانياً يكتا و يگانه است. به همين جهت، خدا را با صفت «واحد» و «احَد» مى‌خوانيم.[220]

1. يكتا، يگانه (واحد، احَد)

صفت «احَد (يگانه)»، صفت مشبّهه است و صفت «واحد (يكتا)»، اسم فاعل و هر دو برگرفته از مادّه «وحد» هستند كه بر يگانگى، دلالت دارند.[221] از آن جا كه دلالتِ صفت مشبّهه بر مادّه، بيشتر و قوى‌تر از دلالت اسم فاعل است، دلالت «احد» بر يگانگى، بيشتر از دلالت «واحد» است. طبيعى است كه اين دو صفت، در كاربرد، با هم تفاوت دارند، به گونه‌اى كه در برخى موارد، تنها يكى از دو صفت به كار مى‌رود. براى مثال، واژه «احد»، در مقام وصف غير خداوند متعال به كار نرفته است؛ امّا در عدد «أحد عشر (يازده)» به كار مى‌رود، به خلاف واژه «واحد» كه براى عدد يازده به صورت «واحد عشر» به كار نمى‌رود. ابو اسحاق نحوى نيز اين مطلب را گفته و افزوده كه «احد» در سخن منفى به كار مى‌رود و «واحد» در سخن مثبت. يعنى مى‌گويند: «ما أتانى منهم أحد؛ هيچ يك از آنها نزد من نيامد»؛ ولى براى رساندن همين معنا نمى‌گويند: «ما أتانى منهم واحد».[222]

با چشم‌پوشى از اين نكات، «احد» به معناى «واحد» است. از همين رو، جوهرى (واژه‌شناس مشهور عرب) نيز بر اين مطلب، تصريح كرده‌[223] و فيومى گفته: «واحد»، همان «احد» است.[224]

در قرآن كريم، توصيف خداوند متعال به صفت «احد»، يك بار (در سوره توحيد) و توصيف به صفت «واحد»، 21 بار آمده است. نيز در احاديث، تفاوتى ميان «احد» و «واحد» مشاهده نمى‌شود.[225] از امام باقر (ع) نيز نقل شده است كه: «احَد و واحد، به يك معنايند و آن عبارت است از: يگانه بى‌همتا».[226]

وحدت و يگانگى خدا (آن هم با صفاتى كه خواهد آمد) از امور مؤثّر در شادكامى است. خداوند متعال در تبيين اين معنا مى‌فرمايد:

(ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِيهِ شُرَكاءُ مُتَشاكِسُونَ وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيانِ ...).[227]

[220]. آنچه از صفات خداوند متعال در مباحث بعدى مى‌آيد، همگى از كتاب دانش‌نامه عقايد اسلامى آية الله رى‌شهرى استفاده شده است.

[221]. معجم مقاييس اللغة، ج 6، ص 90؛ المصباح المنير، ص 650؛ الصحاح، ج 2، ص 547.

[222]. لسان العرب، ج 3، ص 448.

[223]. الصحاح، ج 3، ص 440.

[224]. المصباح المنير، ص 650.

[225]. دانش‌نامه عقايد اسلامى، ج 5، ص 263.

[226]. التوحيد، ص 90، ح 2.

[227]. سوره زمر، آيه 29.