راغب مى‌گويد: كلمه «شكس» به معناى شخص بداخلاق است، و در قرآن، عبارت‌ «شركاء متشاكسون» معنايش شركايى است كه از بدخلقى، هميشه با هم مشاجره داشته باشند[228] و كلمه «سلم» را به چيزى تفسير كرده‌اند كه از آنِ يك نفر و ملك خالص او باشد، نه اين كه جمع كثيرى در آن شريك باشند.

اين آيه، متضمّن مَثَلى است كه خداى تعالى براى مشرك و موحّد مى‌زند و مشركى كه ارباب‌هاى گوناگونى را مى‌پرستد كه همه در شخص وى شريك‌اند و بر سر او با هم مشاجره دارند. اين خدا به او دستور مى‌دهد كه كارى را انجام دهد و آن خداى ديگر، وى را از آن عمل نهى مى‌كند، و هر يك از خدايان مى‌خواهند كه مشرك نامبرده، بنده خصوصى او باشد و تنها او را خدمت كند.

موحّدى كه خالص در اختيار يك مخدوم است و احدى با آن مخدوم در وى شركت ندارد، در نتيجه، موحّد، تنها او را بر طبق اراده‌اش خدمت مى‌كند بدون اين كه كسى با خدا بر سر او منازعه داشته باشد و نزاعش منجر به حيرت گردد.

پس مشرك، مردى است كه «شركايى متشاكس» دارد و موحّد، مردى است كه «سلم» براى يكى است، و اين دو مرد، وضعى يكسان ندارند؛ بلكه وضع آن كه خالص براى يك نفر است، بهتر است از وضع آن بيچاره‌اى كه در اختيار چند نفر است.[229]

2. طبقه‌بندى مبانى توحيدى‌

اين پايه نظرى (توحيد)، خود چند جزء دارد: يكى مبانى الهياتى نظريه توحيد است كه به صفات خود خداوند متعال مى‌پردازد؛ ديگرى، مبانى جهان‌شناختى نظريه است كه به ابعادى از جهان (به عنوان محيط زندگى) مى‌پردازد كه مربوط به شادكامى بوده و توسط خداوند تنظيم شده است؛ سومى، مبانى انسان‌شناختى اين نظريه است كه به ابعادى از انسان مى‌پردازد كه مربوط به شادكامى بوده و توسط خداوند تنظيم شده است؛ و چهارمى، مبانى دين‌شناختى نظريه توحيد است كه به ابعادى از دين مى‌پردازد كه مربوط به شادكامى بوده و توسط خداوند تنظيم شده است.

دليل چهارگونه بودن اين مبانى، آن است كه از سويى خداوندى وجود دارد كه همه امور عالم از او و به دست اوست؛ از سوى ديگر، انسانى وجود دارد كه شادكامى مربوط به اوست؛ از سوى سوم در محيطى زندگى مى‌كنيم كه ويژگى‌ها و قوانين خاص خود را دارد؛ ديگر اين كه دينى هست كه قوانين اين شادكامى را در خود دارد. اين چهار نوع از مبانى، با ساختار شادكامى نيز

[228]. مفردات الفاظ القرآن، ماده« شكس».

[229]. ترجمه تفسير الميزان، ج 17، ص 392.