و رنج، موجب احساس شادكامى مى‌گردد. از اين رو، انواع لذّت‌ها جزء عوامل شادكامى به شمار مى‌روند و تأمين آنها موجب احساس شادكامى مى‌شود.

- بررسى و مقايسه‌

آنچه در بررسى و مقايسه اين نظريه، مى‌توان گفت اين است كه:

اوّلًا شادكامى وقتى تحقّق مى‌يابد كه همه ابعاد انسان را در بربگيرد و لذّت، تنها بُعد وجودى انسان نيست. اين نظريه، فقط به يكى از ابعاد انسان مى‌پردازد و ديگر ابعاد را ناديده گرفته است. از اين رو، نمى‌تواند شادكامى واقعى را تحقّق بخشد. به همين جهت- و همان گونه كه پيش‌تر گذشت- در نظريه شادكامى اسلام، لذّت، جاى دارد؛ امّا نه بدين شكل. اسلام، بر خلاف اين نظريه تك‌جزئى، براى شادكامى ابعاد گوناگونى را قائل است كه يكى از آنها با لذّت ارتباط دارد. وانگهى در اين بُعد نيز لذّت، محور نيست؛ بلكه «نشاط» محور شادكامى است كه از راه تأمين لذّت، تحقّق مى‌يابد. اين موضوع را در فصل سوم مورد بررسى قرار داديم.

ثانياً در بُعد لذّت نيز به همه ابعاد لذّت انسان نمى‌پردازد و بيشتر، لذّت‌هاى حسّى را مورد توجّه قرار داده است. پيش‌تر ديديم كه اسلام، لذّت را جزئى از نشاط مى‌داند و در عين حال، معتقد است كه بايد همه ابعاد وجودى انسان لذّت ببرند. لذا گفتيم كه از ديدگاه اسلام، لذّت بايد «همه‌جانبه» باشد تا «نشاط كامل» را برانگيزد. تأكيد بيش از اندازه به برخى از لذّت‌ها و ناديده گرفتن ابعاد ديگر، موجب تورّم در برخى ابعاد و فقر در ديگر ابعاد مى‌گردد و اين، توازن لازم در نشاط را از بين مى‌بَرَد و نشاطى نامتوازن به وجود مى‌آوَرَد. شايد دليل برخى مشكلات روانى، با وجود عمل به اين نظريه، نامتوازن بودن لذّت و ناقص بودن نشاط باشد. ناقص بودن نشاط، مى‌تواند به عاملى براى ناشادكامى و مشكلات روانى تبديل شود.

ثالثاً هر نوع لذّتى نمى‌تواند موجب شادكامى گردد. برخى لذّت‌ها، هر چند ممكن است به صورت آنى انسان را شاد كنند، امّا پيامدهايى دارند كه آتيه انسان را ويران مى‌سازند. لذا موجب ناشادكامى مى‌گردند. امورى مانند: مشروبات الكلى، روابط آزاد جنسى، مواد مخدّر، موسيقى‌هاى تحريك كننده، فيلم‌هاى جنسى، رقص مختلط و ... پيامدهاى منفى‌اى دارند كه به شادكامى پايدار زيان مى‌زنند. به همين جهت، در نظريه اسلام، لذّت بايد «فاقد پيامد منفى» باشد تا بتواند شادكامى پايدار را تحقّق بخشد. از اين رو، لذّت در تئورى اسلام، با محدوديت‌هايى رو به روست.

رابعاً اين نظريه، با واقعيت‌هاى زندگى نيز ناهماهنگ است. بر اساس تفكّر توحيدى، قوانينى بر زندگى حاكم است كه ما نقشى در تنظيم آن نداريم و تنها بايد خود را با آن هماهنگ سازيم. شايد مايل باشيم كه زندگى، پُر از لذّت و فاقد درد و رنج باشد؛ امّا واقعيت چيز ديگرى است. بر اساس‌