صورت كلّى صادر مى‌شوند و به بيان اين حقيقت كلان مى‌پردازند. بر اساس متون دينى، ايمان و باور به خداوند متعال، هم موجب رضامندى مى‌گردد و هم نشاط را به وجود مى‌آورد و بدين سان، شادكامى تحقّق مى‌يابد و اين يعنى نقش بى‌مانند «خداباورى» در شادكامى.

در تحليل اين امر بايد گفت كه بر اساس آنچه در بحث مبانى گذشت، توحيد و خداباورى- كه ريشه همه مبانى است- در دو سطح اثر مى‌گذارد:

يك. در سطح نخست، موجب مى‌شود كه در يك نگاه كلان، از سويى، فرد، همه تقديرهاى چهارگانه خداوند متعال را مبتنى بر «خير» بداند و به احساس رضامندى كلّى دست يابد، و از سوى ديگر، بر اساس خواست خداوند، «لذّت» خود را تأمين كند و به نشاط دست يابد.

دو. در سطحى پايين‌تر و عينى‌تر، توحيد و خداباورى، موجب مى‌شود كه فرد در بُعد خوشايند، همه داشته‌هاى زندگى خود را ببيند و آنها را از خدا بداند و براى آنها ارزش قائل باشد و در نتيجه، «شُكر» تحقّق يابد؛ و در بُعد ناخوشايند، موجب مى‌شود كه دردها و رنج‌ها را به مصلحت خود بداند و آنها را تحمّل نمايد و در نتيجه، «صبر» تحقّق يابد. در بُعد بايدها موجب مى‌شود كه آنها را برنامه رسيدن به سعادت پايدار بداند و در نتيجه، «رغبت به طاعت» شكل گيرد؛ و در بُعد نبايدها موجب مى‌شود كه آنها را مانع تحقّق شادكامى بداند و در نتيجه، «كراهت از معصيت» شكل گيرد. به دنبال آن نيز عمل به بايدها و ترك نبايدها صورت مى‌پذيرد. همچنين موجب مى‌شود كه لذّت‌هاى مادى و معنوى با همه ابعادش را تأمين نمايد و در نتيجه، نشاط مادى و معنوى تحقّق يابد. بدين وسيله، همه ابعاد شادكامى تحقّق مى‌يابد.

ج- مناسبات تقدير خدا و واكنش انسان‌

در شادكامى، دو مقام داريم: يكى مقام «تقدير» و ديگرى مقام «تحقّق». مقام تقدير، با مقام تحقّق، تفاوت دارد. درست است كه همه چيز را خداوند متعال تقدير مى‌كند، امّا الزاماً هر چه تقدير مى‌كند، در زندگى انسان، محقّق نمى‌گردد؛ بلكه مشروط است (تقدير مشروط) و شرط آن نيز واكنش مناسب انسان است. بنا بر اين، ما با مراحل سه‌گانه «تقدير»، «واكنش» و «تحقّق»، رو به رو هستيم كه مناسبات آنها به شكل زير تنظيم مى‌شوند:

...

نمودار (11- 5) مناسبات مراحل سه‌گانه تقدير، واكنش و تحقّق‌