يادت، لذّت‌بَرنده قرار بده.

آنچنان نقش ياد خدا اساسى است كه بدون آن نمى‌توان انتظار نشاط داشت. غفلت از ياد خدا موجب «خودفراموشى»[1811] و «قساوت قلب»[1812] و «مردن دل»[1813] مى‌گردد. از اين رو، خداوند متعال به عنوان آفريننده انسان- كه بيشترين آگاهى را از ماهيت او دارد-، تصريح مى‌فرمايد كه:

(وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً.[1814] و هر كس از ياد من روى گردانَد، زندگى سختى خواهد داشت).

و امّا حقيقت ذكر چيست؟ حقيقت ذكر، عبارت است از توجّه دل به آفريدگار جهان و احساس اين واقعيت كه جهان، محضر خداست و انسان، در حضور اوست. اين معنا تحقّق نمى‌يابد، مگر با دو شرط: يكى معرفت حقيقى نسبت به خداوند متعال، و ديگرى توجّه به او. به بيان روشن‌تر، تا انسان، آفريدگار حقيقى جهان را نشناسد، نمى‌تواند او را ياد كند. بنا بر اين، كسانى كه چيزى غير از معبود حقيقى را عبادت مى‌كنند، در واقع، او را ياد نكرده‌اند؛ بلكه پندار خود را ياد كرده‌اند.[1815]

د- باور به خدا

ايمان، از ديگر عوامل ارتباط با خدا و التذاذ معنوى است. در ادبيات دين، از چيزى به نام «حلاوت ايمان» ياد شده است.[1816] آنچه اين جا مهم است اين كه اين شيرينى، مربوط به لذّت‌هاى معنوى انسان است كه مى‌تواند نشاط روحى و روانى را براى انسان به ارمغان بياورد. اين شيرينى چنان لذّتى دارد كه هر كس آن را بچشد، از او روى‌گردان نمى‌شود[1817] و با چشيدن آن، سيراب نمى‌شود؛

بلكه ماهيتى فزاينده دارد كه هر كس بيشتر از آن بچشد، بيشتر علاقه‌مند مى‌شود.[1818] بديهى است كه‌

[1811].\i( وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ)\E( سوره حشر، آيه 19).

[1812]. الكافى عن على بن عيسى رفعه: إنَّ موسى( ع) ناجاهُ اللهُ تَبارَك وتَعالى فَقالَ لَهُ فى مُناجاتِهِ: ... يا موسى، لا تَنسَنى عَلى كلِّ حالٍ، ولا تَفرَح بِكثرَة المالِ؛ فَإِنَّ نِسيانى يقسِى القُلوبَ، ومَعَ كثرَة المالِ كثرَة الذُّنوبِ( الكافى، ج 8، ص 42- 45، ح 8؛ تحف العقول، ص 493. نيز، ر. ك: الكافى، ج 2، ص 497، ح 7؛ علل الشرائع، ص 81، ح 2؛ الخصال، ص 39، ح 23).

[1813]. امام صادق( ع): فيما ناجَى اللهُ بِهِ موسى( ع)، قالَ: يا موسى، لا تَنسَنى عَلى كلِّ حالٍ؛ فَإِنَّ نِسيانى يميتُ القَلبَ( الكافى، ج 2، ص 498، ح 11؛ بحار الأنوار، ج 13، ص 344، ح 24).

[1814]. سوره طه، آيه 124.

[1815].\i( إِنْ هِيَ إِلَّا أَسْماءٌ سَمَّيْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُكُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ ما تَهْوَى الْأَنْفُسُ)\E( سوره نجم، آيه 23).

[1816]. ر. ك: دانش‌نامه قرآن و حديث، ج 8، ص 104( حلاوة الايمان).

[1817]. امام زين العابدين( ع) در مناجات نهم از مناجات پانزده‌گانه: مَن ذَا الَّذى ذاقَ حَلاوَة مَحَبَّتِك فَرامَ مِنك بَدَلًا، ومَن ذَا الَّذى آنَسَ بِقُربِك فَابتَغى عَنك حِوَلًا( بحار الأنوار، ج 94، ص 148).

پيامبر خدا( ص): قالَ اللهُ عز و جل لى: يا مُحَمَّدُ، لَو أنَّ الخَلائِقَ نَظَروا إلى عَجائِبِ صُنعى ما عَبَدوا غَيرى، ولَو أنَّهُم وَجَدوا حَلاوَة ذِكرى فى قُلوبِهِم لَزِموا بابى، ولَو أنَّهُم نَظَروا إلى لَطائِفِ بِرّى مَا اشتَغَلوا بِشَى‌ءٍ سِواى( مصابيح القلوب، ص 59).

[1818]. إلهى، وإنَّ كلَّ حَلاوَة مُنقَطِعَة وحَلاوَة الإِيمانِ تَزدادُ حَلاوَتُهَا اتِّصالًا بِك. إلهى، وإنَّ قَلبى قَد بَسَطَ أمَلَهُ فيك، فَأَذِقهُ مِن حَلاوَة بَسطِك إياهُ البُلوغَ لِما أمَّلَ، إنَّك عَلى كلِّ شَى‌ءٍ قَديرٌ( بحار الأنوار، ص 94- 96، ح 12).