آيات ديگرى نيز در باره تكذيب وجود دارد.[1376] غير از تكذيب، موارد ديگرى نيز وجود دارد. براى نمونه، به پيامبر اكرم (ص) مى‌فرمايد كه اگر از تو خواستند كه كتابى از آسمان برايشان نازل كنى، از موسى، بزرگ‌تر و عجيب‌تر از اين را درخواست كردند و آن ديدن خدا بود![1377] و اگر به تو خيانت كردند، پيش از آن به خدا خيانت كرده‌اند![1378] بنا بر اين، توجّه به اين واقعيت، مى‌تواند احساس نادرستِ «تنها بودن در مشكل داشتن» را از بين ببرد و تحمّل سختى را آسان سازد.

ى- تنظيم فشار روانى‌

فشار روانى، از يك منظر، دو مؤلّفه دارد: يكى ميزان فشار و ديگرى زمان آن. معمولًا انسان، هر درصدى از فشار روانى را در يك دوره زمانى تجربه مى‌كنند. اين موضوع، ابعادى دارد كه در كاهش يا افزايش فشار روانى تأثير دارد. از اين رو، نيازمند بررسى است.

روش غلط: تجميع رنج‌

هنگام ورود سختى و بلا، برخى افراد، ناخوشايندى حال را به گذشته و آينده خود نيز تعميم مى‌دهند. اين افراد، از يك سو، تمام ناخوشايندى‌هاى گذشته را زنده مى‌كنند و به هيچ نقطه مثبت آن نمى‌انديشند و همه «گذشته» را با مقياس «حال» مى‌سنجند. از سوى ديگر، نسبت به آينده، هيچ افق روشنى تصوّر نمى‌كنند و همه آينده را پُر از رنج و بدبختى مى‌پندارند. سپس اندوه همه گذشته و حال و آينده را بر زمان حال، بار مى‌كنند. در اين حالت، احساس تلخ گذشته تمام شده و آينده نيامده، بر زمان حال، بار مى‌شود و بديهى است كه چنين فشار سنگين روانى‌اى، خردكننده خواهد بود.

روش صحيح: توزيع رنج‌

واقعيت اين است كه اندوه هر روز، مخصوص همان روز است. زندگى، جز لحظه حال نيست. زندگى، نه گذشته است و نه آينده؛ بلكه لحظه حال است.[1379] اندوه گذشته، زمان آن به سر آمده و شايسته نيست كه دوباره آن را زنده كنيم. آينده نيز هنوز نيامده تا اندوه آن را بخوريم. اگر اين‌

[1376].\i( فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ جاؤُ بِالْبَيِّناتِ وَ الزُّبُرِ وَ الْكِتابِ الْمُنِيرِ)\E( سوره آل عمران، آيه 184).

( وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ وَ بِالزُّبُرِ وَ بِالْكِتابِ الْمُنِيرِ)( سوره فاطر، آيه 25).

( وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَ عادٌ وَ ثَمُودُ)( سوره حج، آيه 42).

[1377].\i( يَسْئَلُكَ أَهْلُ الْكِتابِ أَنْ تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتاباً مِنَ السَّماءِ فَقَدْ سَأَلُوا مُوسى‌ أَكْبَرَ مِنْ ذلِكَ فَقالُوا أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ثُمَّ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّناتُ فَعَفَوْنا عَنْ ذلِكَ وَ آتَيْنا مُوسى‌ سُلْطاناً مُبِيناً)\E( سوره نساء، آيه 153).

[1378].\i( وَ إِنْ يُرِيدُوا خِيانَتَكَ فَقَدْ خانُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ فَأَمْكَنَ مِنْهُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ)\E( سوره انفال، آيه 71).

[1379]. امام على( ع): أولا تَرى أنَّ الدُّنيا ساعَة بَينَ ساعَتَينِ؛ ساعَة مَضَت وساعَة بَقِيتَ وساعَة أنتَ فيها( التمحيص، ص 16).