مواجهه صحيح: سختى‌پذيرى‌

همان گونه كه پيش از اين گفتيم، سختى‌ها بر اساس تقدير الهى و البته مصلحت انسان‌ها رقم مى‌خورند. از اين‌رو، وقتى پديده ناخوشايندى فرا مى‌رسد، تا مأموريت خود را انجام ندهد و به اهداف خود دست نيابد، باز نخواهد گشت. هر سختى‌اى، دوره‌اى دارد كه بايد به پايان برسد. ممكن است كوتاهى و بلندى اين دوره، به تناسب شرايط افراد، متفاوت باشد؛ امّا اصل آن، برگشت‌ناپذير است. وقتى سختى و گرفتارى‌اى فرا مى‌رسد، بازگرداندن و حذف كردن آن، ناممكن است. با اين حال، تلخى سختى‌ها و سختى‌گريزى انسان به گونه‌اى است كه آدمى را به تلاش براى برگرداندن حادثه ناخوشايند و بازگشت به دوران خوشايند پيشين وامى‌دارد. از اين‌رو، هنگام رويارويى با يك پديده ناخوشايند، بيشتر به حذف حادثه مى‌انديشيم تا مديريت آن، و مايليم كه به سرعت، وضعيت را به حالت پيشين خود برگردانيم.

در چنين فضايى، پديده «جنگ با سختى‌ها» به وجود مى‌آيد. به ستيز با سختى‌ها برمى‌خيزيم تا آنها را از صحنه روزگار، حذف كنيم و شرايط را به وضعيت عادى برگردانيم. جزع كردن و شكايت كردن، نشانه در افتادن با سختى‌هاست؛ امّا همان گونه كه پيش‌تر از اين گفتيم، شكايت كردن، بى‌تابى نمودن و امورى از اين دست- كه نشانه ستيز با سختى‌هاست-، هيچ تأثيرى در تغيير وضعيت و تبديل آن از ناخوشايند به خوشايند نخواهد داشت.

نتيجه شناخت اين واقعيت، پذيرش موقعيت و تسليم شدن در برابر اصل آن است. اگر درافتادن با سختى‌ها و ستيز با بلاها، نه تنها آنها را برنمى‌گرداند؛ بلكه بر رنج و عذاب انسان مى‌افزايد، پس بهتر است سختى‌ها را به عنوان يك واقعيت، پذيرفت و موقعيت ناخوشايند را مهار و مديريت كرد. امام على (ع) با تكيه بر اصل برگشت‌ناپذيرى سختى‌ها، موقعيت سخت را شرط گذر سالم از آن برمى‌شمرد. اين كلام، چنان پُرمغز و راه‌گشاست كه احنف بن قيس مى‌گويد: بعد از سخن پيامبر (ص) كلامى زيباتر از اين سخن امير مؤمنان (ع) نشنيدم كه مى‌گويد:

إنَّ لِلنَّكباتِ نِهاياتٍ لابُدَّ لِأَحَدٍ إذا نُكبَ من أن ينتَهِى إلَيها، فَينبَغى لِلعاقِلِ إذا أصابَتهُ نَكبَةٌ أن ينامَ لَها حَتّى تَنقَضِى مُدَّتُها فَإِنَّ فى دَفعِها قَبلَ انقِضاءِ مُدَّتِها زِيادَةً فى مَكروهِها.[1330]

همانا براى سختى‌ها پايانى است كه هر كس به آن دچار شود، بايد به پايان آن برسد. پس براى انسان خردمند، زيبنده است كه هر گاه گرفتارى‌اى به او رسيد، كنار آن بيارامد تا زمان آن به سر آيد؛ چرا كه دفع كردن آن، پيش از سرآمدن زمان آن، افزودن بر رنج آن است.

[1330]. تاريخ دمشق، ج 42، ص 514؛ مقتل الحسين، خوارزمى، ص 364، ح 380؛ كنز العمّال، ج 3، ص 752، ح 8657.