اين با همان چيزى كه در تعريف سعادت گذشت- كه فرجام سعادت و شادكامى بايد سعادت جاويدان اخروى باشد-، هماهنگ است. كسانى كه دچار خودزيانى شوند، اين را از دست مى‌دهند؛ امّا هر كه مال و ثروت از دست دهد، الزاماً به اين نقطه شقاوت نمى‌رسد.

واقعيت اين است كه فراوانى دنيا به كاستى آخرت و كاستى دنيا به فراوانى آخرت منجر مى‌شود. اين از قوانين زندگى دنياست. بنا بر اين، دو الگو در اين باره خواهيم داشت: يكى «سود دنيا- زيان آخرت» كه سود دنيا، زيان آخرت را به دنبال دارد و ديگرى- «زيان دنيا- سود آخرت» كه زيان دنيا، سود آخرت را به دنبال دارد. اكنون بايد ديد كداميك از اين دو الگوى سود و زيان، مناسب‌تر و پُرفايده‌تر است. اگر در داورى، پايان‌پذيرى دنيا لذّت اندك آن را و همچنين جاودانگى آخرت و لذّت بى‌بديل آن را مورد توجّه قرار دهيم، بى‌ترديد، سود آخرت و نقصان دنيا را خواهيم پذيرفت؛ چون زيان واقعى، از دست دادن آخرت است. امام على (ع) با مقايسه اين دو الگو، بر برتر بودن الگوى «زيان دنيا- سود آخرت» تأكيد مى‌كند و مى‌فرمايد:

اعلَموا أنَّ ما نَقَصَ مِنَ الدُّنيا وزادَ فِى الآخِرَةِ خَيرٌ مِمّا نَقَصَ مِنَ الآخِرَةِ وزادَ فِى الدُّنيا، فَكم مِن مَنقوصٍ رابحٍ ومَزيدٍ خاسِرٍ.[1283]

بدانيد كه آنچه از دنيا مى‌كاهد و به آخرت مى‌افزايد، بهتر است از آنچه از آخرت مى‌كاهد و به دنيا مى‌افزايد؛ زيرا چه بسيار اندكى كه سود مى‌كند و افزونى كه زيان مى‌رسانَد!

قاعده «كاستى سودآور» و «فراوانى زيان‌آور» از قواعد مهمّ زندگى دنياست كه در ارزيابى سود و زيان بايد مورد توجّه قرار گيرد. بايد دانست كه هر ناخوشايندى موجب زيان نيست و هر خوشايندى موجب سود نيست.

سه. واژه غبن‌

غَبن، به معناى زيان است. بديهى است كسى كه زيان كند، ناراضى خواهد بود و كسى كه سود كند، راضى خواهد بود. اين دو موضوع در ادبيات دين، با عنوان «غبن/ زيان، بازنده» و «غبطه/ خوش‌بخت، برنده» بيان شده است. آنچه به اين بحث مربوط مى‌شود، واژه غبن است. با توجّه به اثرى كه غبن در رضامندى دارد، بايد معنا و مصاديق آن را شناخت. در روايات، غبن (زيان، باخت)

[1283]. نهج البلاغة، خطبه 114.

امام على( ع): رُبَّ رابِحٍ خاسِرٌ( غرر الحكم، ح 5275؛ عيون الحكم والمواعظ، ص 266، ح 4862).

رُبَّ رَباحٍ يَؤولُ إلَى خُسرانٍ( غرر الحكم، ح 5308).

كُلُّ ارباحِ الدُّنيا خُسرانٌ( غرر الحكم، ح 6858؛ عيون الحكم والمواعظ، ص 375، ح 6334).

الدُّنيا سُوقُ الخُسرانِ( غرر الحكم، ح 396؛ عيون الحكم والمواعظ، ص 18، ح 18).

الدُّنيا خُسرانٌ( غرر الحكم، ح 199).