ناشى از بى‌تابى كردن، كوچك است. كسى كه تحمّل آن اندك را ندارد، چگونه مى‌تواند پيامدهاى سخت‌تر مصيبتِ بى‌تابى شده را تحمّل كند؟! به همين جهت، امام صادق (ع) مى‌فرمايد:

اتَّقُوا اللهَ وَاصبِروا فَإِنَّهُ مَن لَم يصبِر أهلَكهُ الجَزَعُ.[1253]

از خدا پروا داشته باشيد و بردبارى كنيد كه هر كس صبر نكند، بى‌تابى كردن، او را هلاك مى‌سازد.

از اين رو، اگر بى‌تابى بر كسى چيره شود، روى آسايش را نخواهد ديد. پيامبر (ص) در اين باره مى‌فرمايد:

مَنِ استَولى عَلَيهِ الضَّجَرُ رَحَلَت عَنهُ الرّاحَةُ.[1254]

كسى كه بى‌تابى و تنيدگى، بر او چيره شود، آسودگى، از او رخت برمى‌بندد.

بنا بر اين، بى‌تابى كردن، در نهايت بر شادكامى تأثير منفى مى‌گذارد.

ب- واكنش مثبت: صبر

بهترين واكنش به سختى‌ها، بردبارى است. براى رسيدن به رضامندى در سختى‌ها و تحقّق شادكامى پايدار، بايد بربار بود و مشكلات را تحمّل كرد. صبر يعنى «تحمّل كردن سختى‌ها و دشوارى‌ها، و پرهيز كردن از جَزَع و بى‌تابى».[1255] بر اساس اين تعريف، موضوع اساسى صبر «امور ناخوشايندى» است كه نَفْس در برابر آنها بى‌تاب مى‌شود و به جزع و فزع روى مى‌آورد. اتّفاقاً در برخى روايات مى‌توان اين حقيقت را يافت. اين بخش از روايات، غير از رواياتى است كه از گرفتارى و مصيبت به عنوان موضوع صبر ياد كرده‌اند. در اين روايات، به نكته محورى، يعنى امور ناخوشايند- كه در ادبيات دين از آن به عنوان «مكروه» ياد مى‌شود-، اشاره شده است. مثلًا در حديثى پيامبر خدا (ص) مى‌فرمايد:

فى الصَّبرِ على ما يكرَهُ خيرٌ كثيرٌ.[1256]

در صبر بر ناخوشايند، خير فراوان است.

در نامه امام على (ع) به فرزندشان امام حسن (ع) نيز آمده است:

عَوِّدّ نَفسَك التَصبُّرَ على المَكرُوهِ ونِعمَ الخُلقُ الصَّبرُ.[1257]

نفست را به صبر بر ناخوشايند عادت ده و چه خلق خوبى است صبر.

[1253]. بحار الأنوار، ج 71، ص 95، ح 85.

[1254]. كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 355، ح 5762؛ مشكاة الأنوار، ص 307؛ روضة الواعظين، ص 415.

[1255]. ر. ك: معجم مقاييس اللغة، ج 4، ص 438؛ لسان العرب، ج 4، ص 438؛ مجمع البحرين، ج 2، ص 1003؛ النهاية، ج 3، ص 7؛ مفردات الفاظ القرآن، ص 474.

[1256]. مسكن الفؤاد، ص 48.

[1257]. نهج البلاغة، نامه 31.