انس بن مالك مى‌گويد: روزى كسى از پيامبر (ص) پرسيد: شترم را ببندم و توكّل كنم، يا رها كنم و توكّل كنم؟ پيامبر (ص) فرمود: «ببند و توكّل كن».[1170]

بايد با توكل، زانوى شتر را بست. به همين جهت، امام صادق (ع) نيز مى‌فرمايد:

اعقِل راحِلَتَك وتَوَكّل.[1171]

زانوى شترت را ببند و توكّل كن.

همچنين در زمان پيامبر (ص) هنگامى كه آيه شريف (وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً* وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ‌)[1172] نازل شد، گروهى درها را به روى خود بستند و رو به عبادت آوردند و گفتند: ديگر روزى ما تأمين شد! وقتى اين خبر به گوش پيامبر (ص) رسيد، آنان را خواست و به آنان فرمود: «چه چيزى شما را به اين كار واداشت؟». گفتند: اى پيامبر خدا! خدا روزى ما را به عهده گرفت و ما هم، رو به عبادت آورديم!» پيامبر (ع) به آنان فرمود: «هر كه چنين كند، دعاى او مستجاب نمى‌شود. بر شما باد به طلب روزى!».[1173]

عمر بن يزيد، به امام صادق (ع) مى‌گويد: كسى گفت: حتماً درون خانه مى‌نشينم و نماز مى‌خوانم و روزه مى‌گيرم و پروردگارم را عبادت مى‌كنم؛ امّا روزى‌ام خواهد رسيد! امام صادق (ع) فرمود: «اين، يكى از همان سه گروهى است كه دعايشان مستجاب نمى‌شود».[1174]

همچنين در حديث ديگرى آمده كه امام (ع) فرمود:

أرَأَيتَ لَو أنَّ رَجُلًا دَخَلَ بَيتَهُ وأغلَقَ بابَهُ أكانَ يسقُطُ عَلَيهِ شَى‌ءٌ مِنَ السَّماءِ؟[1175]

آيا گمان مى‌كنى اگر كسى داخل خانه خود شود و درِ آن را ببندد، از آسمان، چيزى بر او مى‌افتد؟

دعا نيز يكى از امورى است كه ممكن است به جاى تلاش بنشيند. پيش از اين، از دعا و درخواست از خدا به عنوان يكى از عوامل رضامندى ياد كرديم؛ امّا اين به معنى نفى كار و تلاش‌

[1170]. أنس بن مالك: قال رجلٌ: يا رَسولَ اللهِ! أعقِلُها وأَتَوَكَّلَ أو أطلِقها وأَتَوَكَّل؟ قال:« إعقِلها وَتَوَكَّل»( سنن الترمذى، ج 4، ص 77، ح 2636). نيز، ر. ك: شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحديد، ج 11، ص 201؛ مشكاة الأنوار، ص 319.

[1171]. الأمالى، طوسى، ص 193؛ الأمالى، مفيد، ص 172؛ بحار الأنوار، ج 71، ص 137.

[1172]. سوره طلاق آيه 2 و 3.

[1173]. امام صادق( ع): إنَّ قَوماً مِن أصحابِ رَسولِ الله( ص) لَمّا نَزَلَت:\i( وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً* وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ)\E أغلَقوا الأبوابَ وأقبَلوا عَلَى العِبادَةِ وقالوا: قد كُفينا. فَبَلَغَ ذلِكَ النَبىَّ( ص) فَأرسَلَ إلَيهِم فقال: ما حَمَلَكُم على ما صَنَعتُم؟ قالوا: يا رسولَ اللهِ! تُكُفِّلَ لَنا بِأرزاقِنا فَأقبَلنا عَلَى العِبادَةِ! فَقالَ: إنَّهُ مَن فَعَلَ ذَلِكَ لَم يُستَجَب لَهُ، عَلَيكُم بِالطَّلَبِ!»( الكافى، ج 5، ص 84، ح 5؛ كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 192، ح 3721).

[1174]. عمر بن يزيد: قُلتُ لأبى عبدِ الله( ع) رجلٌ قال: لأقعُدَنَّ فى بَيتى ولَأُصَلِّيَنَّ ولَأُصوَمَنَّ ولَأُعبُدَنَّ رَبّى، فأمّا رِزقِى فَسَيَأتينى. فَقالَ أبو عبدِ اللهِ( ع):« هذا أحَدُ الثَّلاثَةِ الَّذينَ لا يُستَجابَ لَهُم»( الكافى، ج 5، ص 77، ح 1).

[1175]. الكافى، ص 78، ح 2.