جز خداى يكتاى بى‌شريك، معبودى نيست. فرمان‌روايى و ستايش، از آنِ اوست. زنده مى‌كند و مى‌ميرانَد و او زنده‌اى است كه نمى‌ميرد. خير، در دست اوست و او بر هر چيزى تواناست ....

اين دعا را پيامبر (ص) به امام على (ع) آموزش داده است. با اين تعبير، دعاهاى بيشترى وجود دارد كه از حوصله اين نوشتار بيرون است. آنچه مهم است اين كه هر آنچه خير زندگى است، به دست خداوند متعال بوده و از جانب او به انسان مى‌رسد.

بنا بر اين، ريشه شكر، در اين است كه انسان، خداوند متعال را مالك همه چيز بداند و باور داشته باشد كه نعمت‌هاى زندگى‌اش، از جانب اويند. بر اساس تفكّر توحيدى، همه چيز از آنِ خداوند متعال است. لذا انسان موحّد و خداباور، هر آنچه را كه دارد، از خدا مى‌داند. البته شكرگزارى، متوقّف بر نعمت‌شناسى است. كسى كه به داشته‌هاى زندگى‌اش آگاه باشد و سپس آنها را از خداوند متعال بداند، شكرگزار خواهد بود.

امام عسكرى (ع) در حديثى، نخست مى‌فرمايد:

لا يَعرِفُ النّعمَةَ إلّا الشّاكِرُ.

كسى جز فرد شكرگزار، نعمت را نمى‌شناسد.

اين يعنى كسى كه شكرگزار است، حتماً پيش از آن، نعمت را شناخته است.

سپس در ادامه مى‌فرمايد:

ولا يَشكُرُ النّعمَةَ إلّا العارِفُ.[629]

و كسى جز اهل شناخت، شكرگزار نعمت نيست.

اين يعنى كسى شكرگزارى مى‌كند كه خداشناس باشد و بداند كه نعمت از آنِ خداست.

در برخى روايات شكر، به «شكر قلبى» پرداخته شده و در آنها تصريح شده كه شكر، آن است كه بدانى اين نعمت را خداوند متعالْ عطا كرده است. پس باز نيز سخن از اين است كه خداشناسى، در قلمرو نعمت است. پيامبر خدا (ص) در اين باره تصريح مى‌فرمايد:

ما أنعَمَ اللهُ عَلى عَبدٍ نِعمَةً فَعَلِمَ أنَّها مِن عِندِالله إلّا كَتَبَ اللهُ لَهُ شُكرَها قَبلَ أن يُحَمّدَهَ عَلَيها.[630]

خداوند، نعمتى به كسى نداده كه او بداند از جانب خداست، مگر آن كه خداوند، پيش از ستايش كردن، سپاس آن را برايش بنويسد.

[629]. اعلام الدين، ص 313.

[630]. المستدرك على الصحيحين، ج 1، ص 514؛ الدرّ المنثور، ج 1، ص 153. نيز، ر. ك: الشُّكر، ص 29.