يك. نقش «خدامالكى» در شكر

از ديدگاه اين لغت‌شناسان و ديگران، شُكر، واكنشى به احسان و انعام طرف مقابل است. لذا شكر، مربوط به داشته‌ها و نعمت‌هاى انسان است؛ امّا پرسشْ اين است كه فاعل احسان و انعام كيست و چه كسى به انسان احسان مى‌كند و نعمت مى‌دهد؟

پاسخ اين كه اگر تقدير همه چيز به دست خداوند متعال است و اگر همو مالك همه چيز است، پس نعمت‌ها و داشته‌هاى زندگى نيز از آنِ خداوند بوده و از جانب او نصيب انسان شده است. از اين رو، خداوند متعال، گذشته از مالك و نام‌هاى مشابه، با صفت «مفضل» و «متفضّل» توصيف شده است. قرآن كريم، نعمت‌ها را فضل خداوند دانسته و از خداوند، به عنوان «صاحب فضل عظيم» ياد كرده است.[625] از اين رو، وقتى پيامبر خدا (ص) با امرى خوشايند رو به رو مى‌شدند، اين گونه مى‌ستودند:

الحَمدُ للهِ المُنعِمِ المُفضِلِ، الَّذى بِنِعمَتِهِ تَتِمُّ الصالِحاتُ.[626]

ستايش، براى خداى نعمت دهنده است و بيش از استحقاقْ بخشنده است؛ كسى كه با نعمت او، نيكى‌ها به انجام مى‌رسند.

در برخى ديگر از روايات- كه بيشتر قالب دعا دارند-، از اين حقيقتْ با عنوان‌ «بيده الخير» تعبير شده است. براى نمونه، در دعاى افتتاح چنين آمده است:

الحَمدُ للهِ الَّذى يَخْلُقُ ولَم يُخْلَق ويَرزُقُ ولا يُرزَقُ ويُطعِمُ ولا يُطعَمُ، ويُميتُ الأَحياءَ ويُحيِى المَوتى وهُوَ حَى لا يَمُوتُ، بِيدِهِ الخَيرُ وهُوَ عَلى كُلِّ شَى‌ءٍ قَديرٌ.[627]

سپاسْ خدايى را كه مى‌آفريند و خود، آفريده نيست؛ روزى مى‌دهد، ولى روزى‌خور نيست؛ مى‌خوراند، ولى خورنده نيست؛ زندگان را مى‌ميراند و مردگان را زنده مى‌كند و او زنده ناميراست. نيكى به دست اوست و او بر هر چيز، تواناست.

از پيامبر خدا (ص) نقل شده است كه برترين دعا در روز عرفه و برترين سخن من و پيامبران پيش از من اين است:

لا إلهَ إلَا الله وَحدَهُ لا شَريكَ لَهُ، لَهُ المُلكُ ولَهُ الحَمدُ، يُحيِى ويُميتُ وهُوَ حَىُّ لا يَموتُ،

بِيدهِ الخَيرُ وهُوَ عَلى كُلِّ شَى‌ءٍ قَديرٌ ....[628]

[625].\i( وَ اللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ)\E( سوره آل عمران، آيه 174). نيز، ر. ك: سوره جمعه، آيه 4؛ سوره حديد، آيه 29؛ سوره أنفال، آيه 29؛ سوره آل‌عمران، آيه 73 و 74.

[626]. المصنّف، ابن أبى شيبة، ج 7، ص 90، ح 1.

[627]. الإقبال، ج 1 ص 138؛ تهذيب الأحكام، ج 3، ص 108؛ مصباح المتهجد، ص 577، ح 690؛ المصباح، كفعمى، ص 770؛ البلد الأمين، ص 193. هر چند اين دعا از اهل بيت( عليهم السلام) روايت نشده است، امّا با عنايت به اين كه محمّد بن عثمان، يكى از نائبان خاصّ امام عصر- عجل الله تعالى فرجه- بوده، به احتمال قوى، اين دعا را از ايشان اخذ كرده است.

[628]. شُعب الإيمان، ج 3، ص 462، ح 4072؛ سنن الترمذى، ج 5، ص 572، ح 3585.