[595]

خدايا! هيچ خيرى جز خير آخرت نيست‌

پس مهاجران و انصار را بيامرز!

همچنين پيامبر خدا (ص) نقل مى‌كند كه: روز قيامت، برخوردارترينِ مردم دنيا را از ميان كافران مى‌آورند و مى‌گويند: او را يك بار در آتش فرو ببَريد. وى را در آتش فرو مى‌بَرند و آن گاه به او مى‌گويند: «فلانى! آيا هيچ نعمتى به تو رسيده است؟». مى‌گويد: نه؛ از هيچ نعمتى برخوردار نبوده‌ام.

از سوى ديگر، گرفتارترين و بينواترين مؤمن را نيز مى‌آورند و مى‌گويند: او را يك بار به بهشت وارد كنيد. وى را به بهشت وارد مى‌كنند و آن گاه به او مى‌گويند: «فلانى! آيا تاكنون رنج و بلايى به تو رسيده است؟». مى‌گويد: هرگز رنج و بلايى به من نرسيده است.[596]

بنا بر اين، انسان، چيزى را كه در آينده، شر به ارمغان مى‌آورد، نبايد خير بداند، حتى اگر در حال، خوشايند باشد،[597] و چيزى را كه در آينده، خير به ارمغان مى‌آورد، نبايد شر بداند، حتّى اگر در حال، ناخوشايند باشد.[598]

پس روشن مى‌شود كه انسان از برخى نعمت‌ها و لذّت‌ها نبايد راضى باشد و از برخى محنت‌ها و رنج‌ها نيز نبايد ناراضى باشد. اين جا دو زيرشاخه جديد مطرح مى‌شود كه در روايات بدان پرداخته شده است: يكى «لذّت تلخ»- كه چيزى جز شرّ و بدى نيست-، و ديگرى «محنت شيرين»- كه چيزى جز خير و خوبى- نيست. لذّت تلخ نيز خود بر دو قسم است: يكى، وضعيت خوشايندى كه ثروتِ همراه با غفلت از خداوند متعال است و در ادبيات دين، به عنوان «نعمت استدراج» از آن ياد مى‌شود، و ديگرى، انجام دادن كارهاى لذّت‌بخشى است كه پيامد منفى دارد و در ادبيات دين، از آن به عنوان «حرام» ياد مى‌شود. محنت شيرين نيز خود بر دو قسم است: يكى وضعيت ناخوشايندى كه همراه با ياد خداست و در ادبيات دين، به عنوان «نعمت بلا» ياد مى‌شود و ديگرى، انجام دادن تكاليف دشوارى است كه پيامد مثبت دارند و در ادبيات دين، از آن به عنوان «واجب» ياد مى‌شود.

[595]. صحيح البخارى، ج 1، ص 166، ح 418؛ صحيح مسلم، ج 1، ص 374، ح 9؛ سنن النسائى، 2 ج، ص 40.

[596]. پيامبر خدا( ص): يؤتى يومَ القِيامَة بِأَنعَمِ أهلِ الدُّنيا مِنَ الكفّارِ فَيقالُ: اغمِسوهُ فِى النّارِ غَمسَة. فَيغمَسُ فيها. ثُمَّ يقالُ لَهُ: أى فُلانُ، هَل أصابَك نَعيمٌ قَطُّ؟ فَيقولُ: لا، ما أصابَنى نَعيمٌ قَطُّ. ويؤتى بِأَشَدِّ المُؤمِنينَ ضُرّا وبَلاءً فَيقالُ: اغمِسوهُ غَمسَة فِى الجَنَّة. فَيغمَسُ فيها غَمسَة. فَيقالُ لَه: أى فُلانُ، هَل أصابَك ضُرٌّ قَطُّ أو بَلاءٌ؟ فَيقولُ: ما أصابَنى قَطُّ ضُرٌّ ولا بَلاءٌ( سنن ابن ماجة، ج 2، ص 1445، ح 4321).

[597]. امام على( ع): لا تَعُدَّنَّ خَيرا ما أدرَكتَ بِهِ شَرّا( غرر الحكم، ح 10186؛ عيون الحكم والمواعظ، ص 520، ح 9458).

[598]. امام على( ع): لا تَعُدَّنَّ شَرّا ما أدرَكتَ بِهِ خَيراً( غرر الحكم، ح 10185؛ عيون الحكم والمواعظ، ص 520، ح 9457).