ارزيابى، مشخّص است. اين قانون به خوبى نشان مى‌دهد كه گاه خير و سعادت واقعى انسان در سختى و رنج است و لذّت، رهاوردى جز شرّ و بدى ندارد. بر همين اساس، در آغاز اين آيه، مسئله جنگ را- كه امرى سخت و پُر محنت است- طرح كرده و با استناد به اين قاعده، بيان مى‌دارد كه هر چند از آن ناخرسنديد ( (كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ كُرْهٌ لَكُمْ‌))، امّا خير شما در آن است و طبيعتاً مردم از ترك جنگ، خرسند مى‌شوند و شرّ آنان در آن است.

در جاى ديگرى، مسئله ناخرسندى از همسر را طرح مى‌كند و مى‌فرمايد كه اگر از زنانتان خوشتان نيامد، فوراً آنان را طلاق ندهيد، چه بسا از چيزى خوشتان نمى‌آيد؛ ولى خداوند متعال در آن براى شما خير فراوان قرار مى‌دهد: (فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى‌ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْراً كَثِيراً).[588] در طرف مقابل، ثروت را مورد بحث قرار داده كه براى مردم، لذّت‌بخش است؛ امّا مى‌فرمايد: گمان نكنيد كه اين، مايه خير براى آنان است: (وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ‌).[589] گناه نيز لذّت‌بخش است؛ امّا تباهى به بار مى‌آورد و طاعت، سخت است؛ امّا سعادت و موفّقيت به ارمغان مى‌آورد.[590]

آنچه مهم است اين كه مركز ثقل آموزه‌هاى اسلام، لذّت نيست؛ بلكه خير و صلاح انسان است. اين، رويكردى ديرين است كه پيشينه آن به همه اديان آسمانى و پيامبران الهى، باز مى‌گردد.

اين جاست كه بحث معيار خير و شر، مطرح مى‌شود. كار نظام ارزيابى، معرّفى خير و شر است. حتّى نظام ارزيابى خواست‌گرا نيز هر چند خير اصيل را نمى‌يابد، امّا ادّعاى آن اين است كه خير را معرفى مى‌كند. بنا بر اين، معيار خير و شر، متفاوت مى‌شود. از اين رو، اصلاح نظام ارزيابى، به اصلاح معيار خير و شر باز مى‌گردد. براى اصلاح نظام ارزيابى بايد معيار اصيل خير و شر را به دست آورد و بر اساس آن، به ارزيابى امور پرداخت. به همين جهت، اين مسئله، مورد توجّه روايات قرار گرفته كه در ادامه به آنها مى‌پردازيم:

عاقبت‌انديشى‌

ارزيابى خيرگرا، عاقبتْ‌انديش است، نه حالْ‌انديش. توضيح اين كه امور زندگى، يك حال دارد و يك آينده كه در آن، پيامد امور نمايان مى‌شود. ارزيابى خواست‌گرا، تنها به حال پديده‌ها مى‌نگرد و هر آنچه را كه در زمان حال، خوشايند باشد، خير معرّفى مى‌كند و هر آنچه را كه در زمان حال،

[588]. سوره نساء، آيه 19.

[589]. سوره آل‌عمران، آيه 187.

[590]. امام على( ع): وَ اعلَموا أنَّهُ ما مِن طاعةِ اللهِ شَى‌ءٌ إلّا يأتِى فِى كُرهٍ و ما مِن مَعصِيَةِ اللهِ شَى‌ءٌ إلّا يَأتِى فى شَهوَة( نهج البلاغة، خطبه 176).