دادگرى او چنان بود كه همه ساله براى تابستان به سرزمين ماهان [ 126 ] مىرفت و تابستان را آنجا مىگذراند و به هنگام حركت دستور مىداد منادى او ميان لشكريان ندا دهد كه از زيان رساندن به كشاورزان پرهيز كنيد و براى مراقبت از اين كار و تعقيب كسانى كه سركشى كنند مردى از معتمدان خويش را مىگماشت . در يكى از اين سفرها پسرش خسرو پرويز كه پس از او پادشاه شد همراهش بود و روزى يكى از اسبهاى خسرو وارد مزرعه اى در راه شد و كشت و زرع را تباه كرد ، كشاورز آن اسب را گرفت و به معتمد داد ، و او نمىتوانست خسرو پرويز را مجازات كند ناچار موضوع را به پدرش هرمزد گزارش داد و او فرمان داد هر دو گوش و دم اسب را ببرد و پسرش را صد برابر مردم عادى جريمه كند ، معتمد با اين فرمان از نزد شاه بيرون شد تا آنرا اجرا كند ، خسرو پرويز گروهى از سرداران و بزرگان را نزد معتمد فرستاد تا از او بخواهند كه چون بريدن دم و گوشهاى اسب را به فال بد مىگيرند از آن كار خوددارى كند و در عوض خسرو پرويز هزار برابر ديگر مردم به كشاورز غرامت بپردازد ، معتمد نپذيرفت و دستور به قطع دم و گوشهاى اسب داد و از خسرو پرويز هم معادل ديگران غرامت گرفت .
هرمزد همت و مقصدى جز اصلاح امور ضعيفان نداشت و داد ايشان را از نيرومندان مىگرفت و در پادشاهى او توانا و ناتوان يكسان بودند .
هرمزد پادشاهى مظفر و منصور بود و به هر چه اراده مىكرد مىرسيد و هيچگاه لشكر او منهزم نشد و بيشتر اوقات از مداين غايب بود زمستان را در عراق و تابستان را در منطقه نهاوند مىگذراند .
در سال يازدهم پادشاهى او دشمنان از هر سو او را همچون زه كمان احاطه كردند ، از سوى شرق شاهنشاه [ 127 ] تركان پيش آمد و خود را به هرات رساند و كارگزاران هرمز را از آن شهر بيرون كرد ، از سوى مغرب هم پادشاه روم تا نزديك نصيبين پيش آمد كه شهرهاى آمد و ميافارقين و دارا و نصيبين را باز پس

126 - منظور از ماهان ( دو ماه ) ماه كوفه و ماه بصره است و به دينور و نهاوند هم اطلاق شده و مقصود همين دوم است . 127 - اين كلمه به همين صورت در متن آمده است و بكار بردن آن براى شاه تركان تازگى دارد ( م ) .