منطقى بر مسلمين نامعلوم مى‌ماند وى در اين كتاب با بيان ساده منظور و مفاد اصطلاحات مهم منطق را براى ديگران تفسير كرده است.

البته ميدانيم كه شيخ الرئيس ابن سينا بنا به اقرار خود اگر رسائل فارابى نمى‌بود بار ديگر توجه بعلوم فلسفى نمى‌كرد. او گويد من پس از مدتها كه از فهم فلسفه و اصطلاحات منطق مأيوس شدم، به كتاب فارابى برخوردم و درهاى علوم منطقى و عقلى برويم گشوده شد. جائى كه ابن سينا اين سخن را بگويد از ديگران چه انتظارى هست.

شيخ الرئيس خود با اينكه شارح ارسطو است در منطقيات شفا نظريات بديعى دارد، در هر حال شيخ الرئيس علاوه بر بيان متن ارسطو خود توضيحاتى دارد كه نمى‌توان وى را كاملا مقلد و پيرو ارسطو دانست.

(رجوع شود به المدخل الى المنطق. مصر 1953 و مقدمه منطقيات شفا.

ابراهيم مذكور مصر 1375) اخوان الصفا منطق را در قسمت رياضيات آورده و آن را جزء مباحث رياضى ميدانند و واژگونگى خاصى در مقدمات و تعاريف آن ايجاد كرده‌اند.

تعريف قديمى آن را بر هم زده و گفته‌اند «انسان حى ناطق مائت» است.

نطق را بر دو قسم لفظى و نفسى دانند.

اينان در باب مسائل منطقى توجه چندانى به ارسطو ندارند و خود ابتكاراتى در اين باب كرده‌اند و براى تطبيق مسائل و قضايا و اشكال منطقى از مسائل فلسفى و رياضى استفاده كرده‌اند.

يكى از بزرگان ايران كه در باب منطق خدمات ارزنده انجام داده است و بطور قطع در مباحث الفاظ و پاره از قسمتهاى صناعات خمس اصول ارسطوئى را گسترش داده است خواجه نصير الدين طوسى است در كتاب اساس الاقتباس.

غزالى يكى ديگر از كسانى است كه بنيان‌گذار منطق عملى است، وى منطق را از حالت خشك سابق خود بيرون آورد و در انطباق مسائل و قضايا از واقعيات و علوم عصر خود يعنى فقه و اصول استفاده كرده است و خود گويد:

چون علوم معمول در اين روزگار علوم مذهبى است، وى منطق را از حالت خشك سابق خود بيرون آورد و در انطباق مسائل و قضايا از واقعيات و علوم عصر خود يعنى فقه و اصول استفاده كرده است و خود گويد:

چون علوم معمول در اين روزگار علوم مذهبى است و مردم توجه زيادى بمسائل فقهى دارند بدين جهت از اين گونه مسائل در مثالها استفاده كردم.

در كتاب معيار العلم روش خاصى به استدلالات منطقى داده است كه تا آن زمان كم سابقه و بلكه بى‌سابقه بود. (چاپ مصر 1927 م).

در قسطاس مستقيم كه اصولا اشكال قياسى را با آيات قرآنى منطبق كرده است.

عضد الدين عبد الرحمن ايجى صاحب مقاصد نيز يكى از تدوين‌كنندگان منطق بروش خاص است (چاپ مصر 1325.) وى در اين كتاب اصولى را يادآور شده است مانند «عدم الدليل ليس دليل العدم‌