و «عدم الوجدان لا يدل على عدم الوجود».

بحث دقيقى درباره دليل نقضى و دليل اقناعى و دليل عقلى و نقلى كرده است.

ديگر قطب الدين محمود شيرازى (متوفى 636) صاحب كتاب درة التاج است.

(چاپ 1327 تهران.) وى در تحت عنوان منطقيات مسائل بسيارى را مطرح كرده است و بعضا توضيحات مفيدى دارد.

در باب تقسيم علوم نظريات بديعى دارد. بدين ترتيب:

علوم به تقسيم اوليه دو قسم است. حكمى، غير حكمى.

غير حكمى دو قسم است. دينى و غير دينى.

حكمى دو قسم است: عملى و نظرى.

حكمى عملى سه است: تهذيب اخلاق، تدبير منزل، سياست مدينه.

نظرى سه است: فلسفه اولى، رياضيات و طبيعيات.

رياضى خود چند قسم است: هندسه، حساب، هيأت و نجوم، موسيقى.

علم حيل، علم جمع و تفريق، علم اوزان و موازين، علم زيجات و تقاويم و علم نقل مياه.

علوم طبيعى شامل است بر: سماع طبيعى، سماء و عالم، علم كون و فساد علم آثار علوى، علم معادن، علم نباتات، علم حيوان، علم نفس.

و طبيعيات نيز فروعى دارد مانند: طب، علم احكام نجوم، علم فلاحت، علم فراست، علم تعبير خواب، علم كيميا، علم طلسمات، علم نيرنجات.

تقسيم ديگر: علومى كه به عقل دانسته ميشود، علومى كه به نقل دانسته ميشود، آنچه هم به عقل و هم به نقل ميتوان ثابت كرد.

آنچه بدليل نقل است: علم فروع دين است مانند. تفسير قرآن و بالاخره علوم اصلى و تبعى و جز آن ...

ديگر شيخ شهاب الدين سهروردى است كه در منطق تحولى خاص بوجود آورده است. كه اكنون جاى بحث آن نيست.

بعضى گمان كرده‌اند كه شيخ اشراق در اصول منطق ارسطو تغييراتى نداده است در حال كه شاهكار شهاب اين است كه منطق ارسطو را دگرگون كرده است.

(براى روشن شدن زيادتر رجوع شود به شرح مقاصد. چاپ مصر 1325 و المباحث المشرقيه فخر الدين رازى حيدرآباد/ 1343. تاريخ الادب السريانى. دكتر مراد كامل. مصر 1949 قصة الحضارة الفارسية، ابراهيم امين الشواربى. مصر 1947، تاريخ العرب و التمدن الاسلامى، مصر 1938، تراث الاسلام. مصر 1936، منطق اشارات ابن سينا با شرح خواجه، تهران 1377- تاريخ علوم عقلى. دكتر صفا، تهران 1331 منطق المشرقين- ابن سينا- مقاصد الفلاسفه غزالى. ليدن 1888-