تقسيم اعضا به اعتبار ماده‌ [1]

از اول مى‌گويم: [2]

پاره‌اى از اعضا، از ماده منى به وجود مى‌آيند و آن اعضاى متشابه در اجزا مى‌باشند به استثناى گوشت و پيه، و پاره‌اى ديگر از خون به وجود مى‌آيند، مانند: گوشت و پيه بنا بر اين به جز اين دو عضو، ديگر اعضاى مفرد بدن‌ [3] از دو منى نر و منى ماده تكوّن مى‌يابند، [4] جز اين كه بنابر نظريه اهل تحقيق از حكيمان (معلم اول) از منى مرد پديد مى‌آيد همانند به وجود آمدن پنير از پنيرمايه و از منى زن پديد مى‌آيد همانند به وجود آمدن پنير از شير [5]، پس چنان كه منشأ بستن پنير در پنيرمايه است همچنين منشأ بستن صورت‌ [6]) جنين يا اعضاى مفرد) در منى مرد مى‌باشد و چنان كه منشأ بسته شدن (انعقاد)

[1] اين تقسيم اعضاى مفرد مى‌باشد نه اعضاى مركب.

[2] يعنى از ماده تكون شروع مى‌كنم.

[3] اعضاى مفرد (متشابه الاجزا) به لحاظ ماده به دو دسته تقسيم مى‌شوند: 1. اعضاى منوى مانند: استخوان، غضروف، رباط، عصب، وتر، غشا، وريدها و شريان‌ها، 2. اعضاى دموى مانند: گوشت، و شحم (و سمين).

[4] اين بحث در بر دارنده دو موضوع در رابطه با چگونگى توليد مثل مى‌باشد موضوع اول: آيا زنان نيز همانند مردان داراى ماده منى مى‌باشند؟ در اين باره بين طبيبان و حكيمان اختلاف نظر ديده مى‌شود، گروهى از حكيمان مانند معلم اول (ارسطو) معتقدند در زنان چيزى به نام منى وجود ندارد، و آنچه از زنان ترشّح مى‌گردد رطوبتى شبيه به منى مى‌باشد كه به مجاز بدان اطلاق منى نموده‌اند؛ زيرا منى چنانچه گفته شده داراى پنج ويژگى مى‌باشد: 1. سفيدى رنگ؛ 2. ايجاد لذت هنگام خروج؛ 3. جهش هنگام خروج؛ 4. نيروى بستن؛ 5. رائحه‌اى شبيه به شكوفه خرما.

گروهى از طبيبان مانند: جالينوس با ردّ اين نظريه مى‌گويد: در زنان نيز مانند مردان منى وجود دارد؛ زيرا فرزندان به پدر و مادر خود شباهت دارند و اين شباهت ناشى از وجود ماده منى در آنان مى‌باشد دليل دوم بيشتر اعضاى مفرد بدن منوى است و منى مرد به تنهايى در ايجاد آنها كفايت نمى‌كند و دليل سوم وقوع احتلام در زنان و ديدن منى و استلذاذ از خروج آن مى‌باشد.

از تعابير ابن سينا در اينجا كه مى‌گويد دو منى نر و ماده و نيز در شفا استفاده مى‌شود كه معلم اول به وجود رطوبتى شبيه به منى در زنان اقرار دارد، در غير اين صورت وجود اعضايى چون تخمدان و مجارى آن در زنان بيهوده مى‌باشد.

موضوع دوم: اين دو منى چگونه در تكون جنين نقش دارند جالينوس مى‌گويد: معلم اول معتقد است كه منى مرد در تكوّن جنين آميختگى و جزئيت ندارد، ابن سينا در كتاب شفا ضمن رد سخن جالينوس مى‌گويد: معلم اول منى مرد را در تكوّن جنين آميخته مى‌داند ليكن به نحو فاعليت نه ماده قابلى، در اينجا نيز با بيان تمثيل (پنير و مايه پنير) در واقع به نظريه حكما (معلم اول) اشاره دارد. (گزيده از شرح آملى، ص 181)

[5] براى تبيين بهتر موضوع به چگونگى ساخت پنير از زدن مايه پنير به شير، تمثيل آورده شد.

[6] مبدأ عقد صورت، يعنى قوه فاعله كه در منى مرد است و مبدأ انعقاد صورت يعنى قوه منفعله كه در منى زن مى‌باشد.