اراده انسان، تأثير دارند. در عين‌حال، لازم نيست كه انسان با فراهم بودن زمينه‌ها و شرايط و عوامل، اراده كند و لازم نيست كه اراده، ارادى باشد؛ چرا كه مستلزم دور و تسلسل است. هرچند خود اراده، ارادى نيست؛ ولى مقدّمات اراده، از قدرت و اراده انسان خارج نيستند.

يكى از مقدّمات اراده كار نيكو و ترك كار زشت، تخويف و انذار است.

انسان‌هايى كه به تخويف و انذار، توجه مى‌كنند، اراده كار نيكو مى‌كنند، نه اراده كار زشت. به‌عكس انسان‌هايى كه به تخويف و انذار توجه نمى‌كنند و گوش جان به بشارت‌ها و نويدهاى اولياى دين نمى‌سپارند، نه اراده كار نيكو مى‌كنند و نه از اراده كارهاى زشت سرباز مى‌زنند.

بنابراين، با وجود قضاوقدر الهى، تخويف و انذار جايگاهى ارجمند دارد و تخويف و انذار، فلسفه حقيقى خود را بازمى‌يابند. چنان‌كه كيفر نيز جايگاهى ارجمند مى‌يابد و فلسفه آن بر هر صاحب‌نظر منصفى روشن است.

با توجه به اين توضيحات هم مى‌توانيم بپرسيم كه چرا كيفر و هم مى‌توانيم بپرسيم كه چرا تخويف و انذار؟

تخويف و انذار براى سوق دادن انسان‌ها به سوى نيكى و متنفّر ساختن آنها از بدى و زشتى است؛ چرا كه استعداد كمال، از ودايع الهى در وجود انسان است و روا نيست كه چنين استعداد ارزشمندى به هدر رود.

و اما كيفر براى اين است كه تخويف‌ها و انذارها پوچ و تهى و بيهوده نباشد؛ بلكه از ضمانت اجرايى قوى و نيرومندى برخوردار باشد.

اين نكته را هم توجه داشته باشيم كه درست است كه ما فعل خدا را معلّل به غرض زايد بر ذات نمى‌دانيم، ولى معتقديم كه هر فعلى غايتى دارد و خداوند، غاية الغايات است، چنان‌كه مبدء المبادى است. در حقيقت، غايات افعال، غايات ذات نيستند، تا مستلزم نقص باشد؛ بلكه ذات او غايت هرچيزى و غايت هر غايتى است. آنان كه خدا