همه نظريه‌ها بايد به بديهيّات منتهى شوند، وگرنه دور يا تسلسل لازم مى‌آيد.

در تصوّرات، بداهت ملازم با بساطت است. چيزهايى كه مركّب از جنس و فصل مى‌باشند، نياز به معرّف دارند و بايد آن‌ها را به وسيله حدّ تام يا ناقص و به وسيله رسم تام يا ناقص، تعريف كنيم؛ ولى چيزهاى بسيط نياز به معرّف ندارند؛ بلكه يا ذهن آن‌ها را بى‌واسطه تصوّر مى‌كند يا به كلى از دسترس ذهن خارجند.

در مورد تصديق‌هاى نظرى نيز مى‌گوييم: با به كارگيرى تصديق‌هاى بديهى يا تصديق‌هايى كه به بديهى منتهى مى‌شوند، مى‌توان به تصديق‌هاى نظرى رسيد.

اگر قضيّه‌اى به طور بديهى يا نظرى براى ذهن ما ثابت باشد، عكس آن نيز- چه عكس مستوى و چه عكس نقيض- براى ما ثابت است و براى اثبات آن، نيازى به استدلال نداريم؛ چرا كه قضيّه عكس، لازمه قضيّه اصل است و هرگاه ملزوم، ثابت باشد، لازم آن نيز ثابت است، ولى عكس آن ثابت نيست. بنابراين، اگر لازم يا عكس، ثابت باشد، مستلزم اين نيست كه ملزوم يا معكوس آن نيز ثابت باشد. براى نمونه، اگر قضيّه «بعض الأطبّاء مريض» صادق باشد، لازم نيست كه قضيّه «كلّ مريض طبيب» هم ثابت باشد؛ حال آن‌كه اگر قضيّه «كلّ كاتب متحرّك الأصابع» صادق باشد، عكس آن، يعنى قضيّه «بعض متحرّك الأصابع كاتب» نيز صادق است.

هم‌چنين اگر قضيّه‌اى صادق باشد، نقيض آن نيز كاذب است و اگر قضيّه‌اى كاذب باشد، نقيض آن نيز صادق است؛ چرا كه به حكم قاعده «النّقيضان لا يجتمعان و لا يرتفعان» كه از قضاياى بديهى اوّلى است، محال است كه متناقضان در صدق يا كذب، اجتماع كنند.

اما مهم‌ترين راه براى اثبات قضاياى غير بديهى، استدلال است. ما مى‌توانيم از راه قياس استثنايى يا اقترانى- كه چهار شكلند و شكل اوّل آن‌ها از همه مهم‌تر و قابل اطمينان‌تر است- قضاياى غير بديهى را اثبات كنيم. مقدّمات قياس بايد بديهى باشند و يا به بديهى منتهى شوند.