كمال يابد؛ حكمى كه آدمى در پرتو فهم ژرف و علم فراوان آن را مى‌طلبد و امام عليه السلام آن را شكوفه حكم ناميده است.

آن حكمى است شكوفا و آشكار كه ترديدى در آن نيست. پس مؤمن درپى متشابهات نيست و هرگز در صدد كاوش احكام درهم برنمى‌آيد، بلكه پيوسته بر راهى روشن گام مى‌نهد كه امام عليه السلام آن را «شريعت» (يعنى راه روشن) مى‌نامد. امام عليه السلام در حديثى ديگر مى‌فرمايد: وهركه آگاه شد راههاى روشن حكم را بشناخت.

4- استوارى حلم. هرگاه مؤمن حكم درست را دانست در برابر او چيزى جز عاطفه‌اى كه گاهى او را از رسيدن به حكم درست باز مى‌دارد قرار نمى‌گيرد. و مؤمن با حلم راسخ به جنگ اين عاطفه مى‌رود؛ حلم و صبرى كه نفس را نگاه مى‌دارد و ديگر، فرد با هوى و هوس از راه حق به كژراهه نمى‌رود، لذا امام عليه السلام مى‌فرمايد: «ورساخة الحلم». و سپس امام عليه السلام مى‌افزايد: «هركه دانست، ژرفاى علم را دريافت». آيا فهم (فقه، تأمّل و تفكّر) همان ابزار انسان براى شناخت علم عميق نيست؟ پس بدون آگاهى از حقايق پنهان مؤمن نمى‌تواند از گشت و گذار علمى و عقلى خود با حكمى واضح باز گردد كه امام عليه السلام آن را «شرايع الحكم» مى‌نامد.

از سخن امام چنين الهام مى‌گيريم، مؤمنى كه به اين راههاى آشكار (كه به شريعتى مى‌ماند كه به قضيه‌اى مشخّص اختصاص ندارد بلكه همه قضايا را در وضعيّتهاى گوناگون در برمى‌گيرد) مى‌رسد همچون كسى است كه در امر قضاوت پا در راهى مستقيم نهاده است.

چهارم- جهاد، دژ ايمان‌

هنگامى كه حقايق ايمان در رفتار فردى در عبادات (صبر) و در امور زندگى (يقين) و در جامعه (عدالت) به كمال رسد، نقش دفاع از ايمان با جهاد ظهور مى‌كند و اين همان است كه امام مى‌فرمايد: و جهاد بر چهارگونه است (امر به معروف، نهى از منكر، مقاومت در مواقع جنگ و دشمنى با بدكاران):

1- امر به معروف، و اين همان چراغى است كه نورش به خاموشى نمى‌گرايد، زيرا خير را همانند درفشى بر مى‌افرازد، و صلاح را شعار امّت مى‌سازد، و علم را بر