سوم- «فرويد» نيز هنگامى كه عقده اوديب را محور شرايط روحى مى‌داند، به گمان خود ابزارى تربيتى را پيشنهاد مى‌كند.

چهارم- همچنين هنگامى كه «دى مستر» انديشه مشخص كردن ارزش تلاش را متناسب با بازتابِ آن مطرح مى‌كند، در واقع معيارى را براى ارزشيابى تلاش عرضه مى‌دارد.

بطور كلّى علم از فلسفه عقب‌تر است و كسانى كه از زمينه‌هاى گوناگون علم مكتبى اخلاقى را الهام مى‌گيرند در واقع ابزارى را براى اخلاق پيشنهاد مى‌كنند و نه ارزشهايى را براى آن. اگرچه برخى از ايشان تصوّر مى‌كردند كه به مشخص نمودن ارزشهايى برگرفته از علم، براى اخلاق دست زده‌اند، در حالى كه علم از حقايقِ جزيى پرده برمى‌گيرد و ارزش، يك نظريه كلّى است.

- 5- ارزشهاى اخلاقى براى چه؟

هنگام بررسى مكاتب اخلاقى درمى‌يابيم كه اهداف آنها قانع كردن ماست به ارزشهايى كه اگرچه مضمونى واحد دارند (به‌رغم چند گونگى در تعبير و بيان) و از آنچه در آغاز گفتيم تجاوز نمى‌كنند (يعنى عشق، عدالت، زندگى و پاره‌اى ابزار كه در پى ريزى آنها سهيم هستند)، ليكن اين مكاتب براى رسيدن به اين اهداف (ارزشها) راههاى گوناگونى را در پيش مى‌گيرند، و در آنچه مى‌آيد اين راهها را در سه دسته گرد آورده‌ايم تا درك آنها آسان گردد. نخستين آنها امورى است كه با ذات (ذهن) بشرى پيوند دارند، دوم امورى كه با طبيعت هستى در رابطه هستند و سوم آنچه كه در پيرامون خداوند گفته مى‌شود. پس از بررسى اين دسته‌ها آخرين سخن را بيان خواهيم كرد كه از اين مبحث نتيجه‌گيرى شده است. خواننده‌اى كه يژوهشِ ما را پيرامون مكاتب اخلاقى از آغاز تعقيب كرده برخى تفصيلها را به ياد