ارزشها و دين ايمان خواهد داشت.

نقد مكتب رآليسم‌

چهارم- براى روشن شدن نقاط اختلاف ما با اين مكتب كه امروز بر فلسفه آمريكا سيطره دارد بايد بگوييم: پرسش فلسفى كه بشريت از هنگام نخستين انديشه فلسفى آن را مطرح كرده است با ايجاد مكتب رآليسم نوين نيز همچنان بدون پاسخ كافى باقى مانده است. پس مكتب رآليسم چه چيز جديدى را به ارمغان آورده است؟ اگر عقل، همان معقول باشد با حقيقتى تصادم خواهيم يافت كه هيچ كس در آن ترديدى ندارد و آن اينكه عاقل جز معقول است. آيا ما هنگامى كه از وجود آب آگاهى مى‌يابيم ما خود آب يا بخشى و يا حتى صورتى از آن خواهيم بود؟ آدمى هنگامى كه خود و درونمايه‌هاى خود را كشف مى‌كند در مى‌يابد كه او به حقايق احاطه دارد، و اينكه او جز آن حقايق است، بلكه آگاهى او از آن حقايق است كه نيرو و سيطره بر آنها را براى او ميسور مى‌سازد.

عقل، علم را به‌سان نورى آشكاركننده بر پديده‌ها مى‌افكند و پديده‌ها براى انسان رخ مى‌نمايند، دليل آن است كه سمت و سو دادن به علم به سوى اين و آن پديده با اراده و توانايى آدمى صورت مى‌پذيرد و اگر بخواهد اين پديده را كشف مى‌كند يا آن يكى را، و اگر بخواهد و اراده كند آن را در پرده نگه مى‌دارد و هيچ يك از پديده‌ها را كشف نمى‌كند.

گاهى آدمى علم و آگاهى ندارد، پس درآميختگى با اشياء او را سودى نيست. براى نمونه، يك كودك خرد، هيچ‌گونه كاستى در حواس ندارد، ولى عالم و آگاه نيست. شخص غافل، فراموشكار، نادان، بى‌توجّه و نظاير آن نيز چنين است.

اينجاست كه مشكل خطا ظهور مى‌كند. بسيارى اوقات آدمى گمان مى‌كند كه به حقيقت يك پديده، آگاه است در حالى كه نسبت بدان جهل دارد. پس رآليسم چگونه وجود خطا را تفسير مى‌كند؟ برخى از آنها مى‌گويند: خطا يعنى علم به خطا، و اينكه موضوع خطا موجود است، ولى به نظر مى‌رسد اين پاسخ گريز از مشكل است،